Günümüzde çalışanların iş yerlerinde karşılaştığı pek çok sorun bulunmaktadır. İşçinin haklı fesih sebepleri, çalışanların iş sözleşmesini feshetmeleri için yasal dayanak sağlar. İşçiler, sahip oldukları hakları bilmeli ve işyerinde yaşadıkları olumsuz uygulamalar karşısında haklarını korumalıdır.
Bu yazımızda Ankara iş hukuku avukatı olarak, işçinin haklı nedenle iş akdini feshi konusunda ayrıntılı bilgi sunarak, haklarınızı koruma yolunda bilinçli adımlar atmanıza yardımcı olmayı amaçlıyoruz. İşte, işçinin haklı fesih sebepleri ve süreçleri hakkında bilmeniz gereken her şey.
İşçinin Haklı Fesih Sebepleri ile İş Sözleşmesini Derhal Fesihi
Fesih hakkı, iş sözleşmesini derhal ya da belirli bir sürenin geçmesi ile birlikte tek taraflı irade beyanıyla sonlandırma yetkisini içermektedir. Bozucu yenilik doğuran bir haktır. 4857 sayılı İş Kanunu‘nun 24. maddesi, işçinin haklı nedenle derhal fesih hakkını 3 alt başlık altında düzenlemektedir.
Eğer iş ilişkisi fesih hakkını kullanan taraf için artık çekilmez hale gelmiş ise yani sözleşmeyi fesheden tarafın artık iş ilişkisini sürdürmesi beklenemeyecek ise iş akdini haklı nedenle feshedebilir. Fesih kavramı, tüm sözleşmeler için geçerli olmakla birlikte, iş sözleşmeleri açısından sıklıkla karşılaşıldığı için özel bir öneme sahiptir. Bu nedenle, iş akdinin haklı nedenlere dayandırılarak sonlandırılması hem işçiler hem de işverenler için önemli bir koruyucu husustur.
İş Akdinin Haklı Nedenle Feshi Mümkün Müdür?
İş sözleşmeleri, sürekli borç doğuran sözleşmeler olduğundan, feshi mümkündür. Ancak iş ilişkisinin sona ermesi yalnızca işçinin haklı fesih sebepleri ile sınırlı değildir. Taraflardan birinin ölümü, süreli işlerde sürenin sona ermesi veya karşılıklı anlaşma ile sonlandırılması gibi sebeplerle de iş akdi sona erebilir.
Fesih hakkı, tek taraflı irade beyanıyla hüküm doğuran ve bozucu yenilik doğuran bir hak olarak tanımlanabilir. İş akdinin sona ermesinde 2 farklı durum söz konusudur. Bunlar: Haklı sebeple derhal fesih ve süreli fesihtir.
Haklı Fesih Nedir?
Haklı nedenle fesih, derhal fesih olarak da bilinmektedir. İş sözleşmesinin belirli ya da belirsiz süreli olması fark etmeksizin, tarafların kanunda belirtilen haklı sebeplere dayanarak iş sözleşmesini derhal sonlandırmasına olanak sağlamaktadır. Karşı tarafa yöneltilen tek taraflı irade beyanıyla hüküm doğurur ve bozucu yenilik doğuran haklardan biridir.
Süreli fesih ise belirsiz süreli iş sözleşmelerinde, iş sözleşmesinin sona ermesinden önce karşı tarafa belirli bir süre verilerek ve bu sürenin dolmasıyla iş akdinin sona ermesi şeklinde gerçekleşir.
İş Akdini Haklı Nedenle Fesheden İşçinin Kıdem Tazminatı Hakkı Var Mıdır?
İşçinin haklı fesih sebepleri ile işten ayrılması halinde, en az 1 senelik kıdemi bulunuyor ise kıdem tazminatına hak kazanır. İş akdini fesheden taraf işçi olsa da istifa sebebi, İş Kanunu’n 24. Maddesinde sayılan haklı fesih nedenlerinden olduğu için işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Kıdem tazminatının şartları ve hesaplaması hakkında daha detaylı bilgi almak için kıdem tazminatı davası adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
İş akdini haklı nedenle fesheden işçinin, ihbar tazminatı hakkı ise bulunmamaktadır. Bunun nedeni ise sözleşmeyi sona erdiren tarafın işçi olmasıdır. İhbar tazminatına hak kazanmak için iş akdinin karşı tarafça sona erdirilmesi gerekir. Ayrıca haklı nedenle istifa edilmesi halinde, ihbar sürelerini bekleme zorunluluğu da bulunmamaktadır. İşçi haklı fesih nedenlerinin bulunması durumunda, fesih hakkını derhal kullanabilir. İhbar tazminatı davası adlı yazımızı inceleyerek konu hakkında daha detaylı bilgiye sahip olabilirsiniz.
İşçinin Haklı Fesih Sebepleri Nelerdir?
İş Kanunu, işçinin haklı fesih sebepleri olarak kabul edilen durumları üç sebep altında düzenlenmiştir. İşte bu durumlar:
1. Sağlık Nedenleri
Sağlık sebeplerine dayanarak haklı nedenle derhal fesih hakkı, iki ana başlık altında incelenmektedir:
- İşin niteliğinden doğan bir sebep ile işçinin sağlık ya da yaşamı için tehlike oluşması
Böyle bir durumda dikkat edilmesi gerekli konu, sağlık sebeplerinin sadece genel sağlık durumu ile ilgili olmaması, aynı zamanda işin niteliği ile doğrudan bağlantılı olmasıdır. Örneğin, kimyasal maddelerinin üretildiği bir iş yerinde çalışan işçinin zehirli kimyasalları soluması gibi bir durum, işin niteliğinden kaynaklanan bir tehlikedir. Bu durumda, işin yapılması işçinin sağlığı veya yaşamı için tehlike oluşturuyorsa, işçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı doğar.
- İşçinin sürekli olarak yakın temas halinde olduğu işveren ya da diğer işçilerin bulaşıcı veya işle ilgisi olmayan bir hastalığa yakalanması
İşçinin sağlık sorunlarına dayanarak haklı nedenle derhal fesih hakkı, işin özelliğinden doğan bir tehlikenin olması ve bunun da işçinin sağlığı ve yaşamı için tehdit edici nitelikte olmasına bağlıdır. İşçinin hastalığa yakalanmış olması şart değildir; sağlığı tehdit eden bir tehlikenin varlığı ve bunun işin niteliğinden kaynaklanması yeterlidir.
İşçinin sağlık problemlerinin ortaya çıkmasından sonra, ilgili maddeyle belirtilen şartların gerçekleşmesi durumunda bu fesih hakkı kullanılabilmektedir. Ancak işçinin haklı nedenlere dayanarak iş sözleşmesini feshetmesi için, sağlık sorununun işini yapmaya engel olup olmadığı sağlık raporu ile belirlenmelidir. Bu raporun işverene ihtarname yolu ile iletilmesi ve işçinin haklı fesih sebepleri ile sözleşmeyi feshettiğini bildirmesi gerekir.
2. İyi Niyet ve Ahlak Kurallarına Aykırı Durumlar ve Benzerleri
İşverenlerin işçilere karşı uymaları gereken ahlak ve iyi niyet kuralları arasında birçok madde yer almaktadır. Bunlar arasında;
- İşverenin iş sözleşmesi yaparken, önemli bir nokta hakkında yanlış bilgi veya vaatte bulunması ve böylece işçiyi yanıltması
Örneğin, işin niteliği hakkında yanlış veya eksik bilgi verilmesi ya da benzer konularda yanıltıcı beyanlarda bulunması buna örnektir. Benzer şekilde eğer işçi işvereni yanıltırsa, işverenin de iş sözleşmesini feshetme hakkı bulunmaktadır.
- İşverenin işçinin ücretini kanun ve sözleşme şartlarına uygun olarak hesaplamaması veya ödememesi
Ödenmemiş ücretin miktarı fark etmeksizin, işverenin eksiksiz ve kanuna uygun ödemesi gerekmektedir. Ayrıca işçiye UBGT, hafta tatili ya da fazla mesai ücretinin ödenmemesi durumunda da işçinin haklı sebeple fesih hakkı bulunmaktadır. Ücret alacağı davası adlı yazımızı inceleyerek daha fazla bilgiye ulaşabilirsiniz.
- İşverenin işçi veya ailesi üyelerine karşı saldırgan davranışlarda bulunması
İşverenin, işçiye karşı suç işlemesi ya da asılsız iddialar ile işçinin şerefini ve haysiyetini zedelemesi de bu madde kapsamındadır.
- İşverenin işçiye ya da işçinin aile üyelerinden birinin şerefini ve namusunu zedeleyecek şekilde sözler söylemesi, bu tarz davranışlarda bulunması veya işçiye cinsel tacizde bulunması
Bu gibi durumlar da işçi açısından haklı fesih nedenidir. Böyle bir durumda, olay belge aranmadan inandırıcı bir şekilde ispat edilebilirse mahkemece haklı sebep kabul edilmektedir.
- İşverenin işçiye, ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işçiye yapabileceği sayı ve tutardan daha az iş vermesi
Böyle bir durumda, aradaki ücret farkının zamanında ödenmemesi veya çalışma şartlarının uygulanmaması da bu madde kapsamındadır. İşveren, işçiye kararlaştırılan ücretin karşılığı olan işi vermekle yükümlüdür ve işçinin ücretinden kesinti yapılamaz.
- İşçinin işyerinde diğer bir işçi veya üçüncü bir kişi tarafından cinsel tacize maruz kalması
Cinsel taciz durumunda işveren gerekli önlemleri almak zorundadır. Eğer işçinin durumu bildirmesine rağmen işveren herhangi bir önlem almazsa, işçi sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir.
Sayılan bu haller, işverenin iyi niyet ve ahlak kurallarına uymaması anlamına gelir ve işçinin haklı fesih sebepleri arasında bulunur.
3. Zorlayıcı Sebepler
Eğer işçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan daha uzun süre boyunca işin durmasına neden olacak zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa, bu işçi için haklı bir sebep oluşturur ve işçi derhal fesih hakkını kullanabilir.
İşçi Haklı Sebeple Derhal Fesih Hakkını Ne Kadar Sürede Kullanmalıdır?
İş Kanunu’nun 26. maddesi, işçinin haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanma süresini düzenlemektedir. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan durumlar gibi haklı fesih nedenlerine dayanan işçi, bu durumu öğrenmesinden itibaren 6 iş günü içinde ve en geç olayın gerçekleşmesinden 1 yıl içinde fesih hakkını kullanmak zorundadır.
Bu düzenlemenin amacı, işçinin fesih hakkını işvereni tehdit etmek için kullanmasını engellemektir. Bu nedenle işçinin fesih hakkını belirli bir süre içinde kullanması gerekmektedir. Aksi takdirde fesih hakkı düşer ve işçi bu nedene dayanarak iş akdini haklı sebeple feshedemez.
Ayrıca şu da vardır ki; işçinin haklı fesih sebepleri bulunuyor ise bu sebebin halen devam ediyor olması halinde süre işlememektedir. Örneğin, işçinin geçmiş dönemlere ilişkin ücret alacakları bulunuyor ise fesih nedeni hale devam ediyor demektir. Bu nedenle 6 iş günlük süreye böyle bir durumda dikkat edilmemektedir.
Buna ek olarak; Yargıtay, cinsel taciz nedeniyle iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda, tacize uğrayan kişinin olayı hemen bildiremeyebileceğini kabul etmektedir. Tacize uğrayan kişinin korkması veya şoka uğraması sebebiyle eşine ya da çevresine anlatamayacağı ihtimali de dikkate alınmalıdır. Bu nedenle 6 iş günlük süre, bu gibi durumlarda da geçerli olmayabilmektedir.
Haklı Sebep Olmadan İstifa Eden İşçinin Durumu
İşçi, haklı bir sebep olmaksızın iş sözleşmesini feshederse, bu durum istifa olarak değerlendirilmektedir. İstifa, karşı tarafa ulaştığı anda iş ilişkisi sona erer. İstifanın işveren tarafından kabul edilmesi zorunlu değildir, ancak işçi dilekçeyi vermiş olmasına rağmen işyerinde çalışmaya devam ederse gerçek bir istifadan söz edilemez. Ancak tarafların belirli bir süre daha çalışmaya devam etme kararı alması durumunda, iş sözleşmesi belirlenen sürenin sonunda ikale yoluyla sona erdirilebilmektedir.
Haklı fesih nedeni olmadan istifa eden işçi, kıdem tazminatı alamaz. Bu nedenle istifa etmeden önce muhakkak bir iş hukuku avukatına danışmak gereklidir. İşçinin haklı fesih sebepleri varsa, iş avukatı gerekli adımları sizin için atacak ve hukuki yollara başvuracaktır. Yeterli hukuki bilgi olmadan hukuki yollara başvurulması halinde, birçok hak kaybı ile karşılaşmak olasıdır.
İşçinin Haklı Fesih Süreci
İşçi, Kanun’da sayılan haklı fesih nedenleri ile karşı karşıya olduğunu düşünmesi durumunda, aşağıdaki adımları takip etmelidir:
1. Durumu Belgelemek
İşçinin yaşadığı haklı fesih nedenlerini belgelemesi önemlidir. Bu, işçinin haklarını korumak ve iş mahkemesinde delil olarak kullanmak için gereklidir. İşçi, şunları yapabilir:
- İlgili taraflarla yapılan yazışmaları ve e-postaları saklamak
- İşyerindeki güvenlik kamerası kayıtlarını talep etmek
- İşyerinden tanık bulmak
- Yaşadığı sorunlarla ilgili doktor raporları ve diğer resmi belgeleri toplamak
Mahkemeye başvurmadan önce bu belgeleri toplamak oldukça önemlidir. Bu sayede işçi, dava aşamasında ispat aracı olarak kullanabileceği delillere sahip olacaktır.
2. İşverene Bildirimde Bulunmak
İşçinin haklı fesih sebepleri işverene yazılı olarak bildirmelidir. Bu bir zorunluluk olmasa da dava aşamasında ispat yükünü yerine getirmenize imkan sunacaktır. İşverene verilen süre içinde sorunun çözülmemesi halinde, işçi iş sözleşmesini haklı nedenlere dayanarak feshedebilir.
3. İş Sözleşmesini Feshetmek
Haklı fesih halleri, iş akdini derhal feshetme yetkisi verir. Fesih haklı bir nedene dayandığı için işçi, kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Ayrıca ödenmeyen ücret alacakları ya da kullanılmayan yıllık izinler bulunuyor ise bunlar da aynı dava ile talep edilmektedir.
4. Kıdem Tazminatı ve Diğer İşçi Alacaklarını Talep Etmek
İşçi, haklı fesih nedeniyle iş sözleşmesini feshettiğinde, kıdem tazminatı talep etme hakkına sahiptir. Haklı nedenle istifa eden işçinin ihbar tazminatı hakkı bulunmamaktadır. İhbar tazminatı, sadece sözleşmesi feshedilen tarafça talep edilebilmektedir.
5. İş Mahkemesine Başvurmak
İşveren, işçinin tazminat taleplerini reddeder veya taraflar arasında anlaşmazlık yaşanırsa, işçi iş mahkemesine başvurarak haklarını arayabilir. İşçi alacakları davası ile kıdem tazminatı, fazla mesai ve UBGT ücretleri ya da kullanılmayan yıllık izin ücreti talep edilmektedir. İş hukuku alanında uzman bir iş ve işçi avukatı ile iletişime geçerek süreci takip etmeniz halinde, haklarınıza mümkün olan en kısa sürede ulaşabilirsiniz.
Sonuç
İşçinin haklı fesih sebepleri, iş sözleşmesini sona erdirme ve haklarını koruma imkanı sunar. Bu sebeplerle karşı karşıya kalan işçiler, süreçleri dikkatlice takip ederek, haklarını aramalı ve işverenlerin haksız uygulamalarına karşı durmalıdır. İşçiler, iş hukukuna hakim olmalı ve haklarını koruma yolunda bilinçli adımlar atmalıdır.
İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkını bilmesi halinde, işyerinde yaşadığı haksız uygulamalar karşısında daha güçlü ve bilinçli bir duruş sergileyebilecektir. Unutmamak gerekir ki; haklarınızı bilmek ve korumak, iş yaşamındaki huzur ve başarınızın temelini oluşturacaktır. Konu hakkında daha detaylı bilgi almak için Ankara iş hukuku avukatı olarak bizimle iletişime geçebilirsiniz.