Çalışma ve iş hayatında, işçiye elden ödeme yapılması durumuyla sıklıkla karşılaşılmaktadır. Kanunlarımıza göre 5 ve üzeri sayıda işçi çalıştıran işverenler, işçilerin ücretini banka kanalıyla ödemelidir. Ücretin elden verilmesi, kanuna aykırıdır. Ancak, bu durumun da bazı istisnaları bulunmaktadır. İş hukuku avukatı olarak sizler için hazırladığımız bu yazımızda, elden ödeme alan işçilerin sahip olduğu haklar incelenecektir.
İşçiye Elden Ödeme Yapılması Ne Anlama Gelir?
İşçiye elden ödeme yapılması, işverenin işçinin ücretini/maaşını banka aracılığıyla değil de doğrudan nakit olarak vermesidir. Bu durum, işçinin sigorta primlerinin gerçek ücretin altında gösterilmesine ve sosyal haklarında kayıp yaşamasına yol açmaktadır. Ayrıca, istisnalar haricinde işçiye bu şekilde ödeme yapılması da kanunen yasaktır. Böyle bir durumda, işveren idari para cezası ile karşılaşabilir.
İşçinin Ücreti/Maaşı Nasıl Ödenmelidir?
Ücret, işçilerin en temel hakkıdır. İşçi, iş görme borcunu yerine getirmeli; işveren ise bu çalışma karşılığında işçinin ücretini eksiksiz ve doğru şekilde ödemelidir.
- İşçilerin ücreti asgari ücretin altında olmamalı, piyasa koşullarına göre ayarlanmalı ve düzenli olarak ödenmelidir.
- 5 veya daha fazla işçinin bulunduğu işletmelerde, ücret banka yoluyla ödenmelidir.
- İşçinin ücreti, gelir vergisine ve sosyal güvenlik primlerine tabi tutularak verilmeli, işveren bu tutarları ilgili kurumlara bildirmelidir.
- İşçinin ücreti kayıt altına alınmalı, işveren her bir işçi için makbuz veya dekont çıkarmalı, işçi de bu evrakları muhafaza etmelidir.
Ücretlerin eksik ödenmesi ya da elden verilmesi durumunda, işçi iş akdini haklı nedenle feshedebilir.
İşçiye Elden Ödeme Yapılabilen Haller Nelerdir?
Hukuken asıl olan, ücret ödemelerinin banka üzerinden yapılmasıdır. Bu durumun tek istisnası ise iş yerinde çalışan işçi sayısına göre belirlenir.
- İşyerinde 4 veya daha az işçi çalışıyorsa, işveren ücret ödemelerini nakit olarak elden yapabilir.
- İşverenin çalıştırdığı işçi sayısı 5 veya daha fazlaysa, ücret ödemeleri elden yapılamaz. Banka yoluyla ödenmesi zorunludur.
- İşyerinin bulunduğu yerde, herhangi bir banka şubesi yoksa ya da banka yoluyla ödeme yapılması imkansızsa ücret elden verilebilir. Ancak bu durumda, ücret PTT aracılığıyla ödenmelidir.
Ödemenin elden yapılması, sigorta primlerinin yatırılmasını engellemez. Sigortasız işçi çalıştırmak yasaktır. Ödeme ister elden ister banka yoluyla yapılsın, işçinin sigorta primleri gerçek değer üzerinden yatırılmalıdır.
İşçiye Elden Ödeme Yapılmasının Dezavantajları Nedir?
Bu durum, bazı olumsuz sonuçlara yol açar. İşçiye elden ödeme yapılmasının dezavantajları şunlardır:
- Gerçek ücretten daha düşük bir ücret gösterilerek sigorta primi ödenmesi, işçinin sosyal güvenlik haklarını olumsuz etkiler. Örneğin: Emekli maaşı, ölüm aylığı, işsizlik maaşı, sürekli iş göremezlik geliri, iş kazası ya da meslek hastalığı gelirleri düşer.
- İşçilik alacakları ve tazminatları, işçiye ödenen ücret üzerinden hesaplanır. Elden ödeme yapılması durumunda, gerçek ücreti ispatlamak zorlaşır. Bu da işçi alacak davası açtığında, delil yetersizliğinden dolayı hakkını kaybetmesine ya da daha az tazminat almasına yol açar.
- Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin ücreti, fazla mesai ücretleri ve diğer ücret alacakları daha düşük değerler üzerinden hesaplanır.
- Maaşın ve diğer ücretlerin elden ödenmesi yasal değildir. Böyle bir durumda, işveren idari para cezasına çarptırılabilir. Bunun yanında, işveren eksik beyan ettiği prim ve vergileri faiziyle birlikte ilgili kurumlara ödemek zorundadır.
- İşçinin, iş sözleşmesini haklı nedenle sonlandırmasına imkan verir. Bu durumda işçi, kıdem tazminatı alacak şekilde istifa edebilir.
Bu sebeplerle, işçiye elden ödeme yapılması hem işçi hem de işveren için zararlı bir uygulamadır. Ücretin hepsinin banka yoluyla ödenmesi hem kanuna uygundur hem de işçinin haklarını güvence altına alan bir yöntemdir.
Ücretin Bir Kısmının Elden Bir Kısmının Bankadan Ödenmesi
Bazı işverenler, daha az sigorta primi ve vergi ödemek için sıklıkla bu duruma başvurmaktadır. Ancak, ücretlerin bir kısmının bankadan yatırılıp, kalanın elden verilmesi hukuka uygun değildir. Kanun’a göre, işçiye elden ödeme yapılması yasaktır. Ödemelerin hepsi banka kanalıyla gerçekleştirilmelidir. Aksi takdirde, işçi hak kaybına uğrayacaktır. İşveren ise şikayet edilmesi halinde yasal yaptırımlarla karşılaşacaktır. Bu sebeple, işveren ücretin hepsini bankadan ve eksiksiz şekilde ödemek zorundadır.
Elden ücret alan işçiler, bu durumu kanıtlamak için dekont ya da makbuz gibi yazılı belgeleri muhafaza etmelidir. İleride işçi alacakları davası açtıkları takdirde, bu evrakları yazılı delil olarak kullanabilirler. Ayrıca, maaş ve benzeri ücretlerin elden ödenmesinin işçi açısından haklı fesih nedeni olduğunu da unutmamalıdır.
İşçiye Elden Ödeme Yapılması Haklı Fesih Nedeni Mi?
İş Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca, işveren işçinin ücretini yasalara ve sözleşmeye uygun olarak belirlemeli ve ödemelidir. İşçiye elden ödeme yapılması, kanuna aykırı olduğu için işçi açısından haklı fesih nedenidir.
Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik gereğince, işyerinde 5 ve üzerinde işçi bulunduran işverenler, işçilere yapacakları her türlü ödemeyi banka yoluyla yapmak mecburiyetindedir. Bu kuralın istisnası, işyerinin yer aldığı bölgede banka şubesi bulunmaması veya banka vasıtasıyla ödeme yapılmasının imkansız olmasıdır. Bu halde ise işveren ücretleri PTT vasıtasıyla ödemek durumundadır.
İşverenin ücreti elden vermesi, yasalarla bağdaşmayan bir davranıştır. Bu davranış, işçinin kıdem tazminatı, emeklilik, işsizlik sigortası gibi haklarını zarara uğratır. Ayrıca, işverenin elden ödeme yapması; işverene de idari para cezası, vergi ve prim yükümlülüğü, asgari ücret desteğinin kaldırılması gibi yaptırımlar doğurur.
Ücretin Elden Ödendiği Nasıl İspatlanır?
İşçiye elden ödeme yapılması durumunda; işçinin, iş sözleşmesini haklı nedenle sonlandırması ve kıdem tazminatını isteme hakkı vardır. Fakat, bu durumun kanıtlanması gerekir. Aksi takdirde dava reddedilecektir.
Ücretin elden ödendiği:
- Tanık ifadeleri,
- İşçinin banka hesabındaki işlemler,
- İşçinin pozisyonu, yaptığı işin niteliği ve kıdemi,
- İşverenin yazılı ifadesi,
- İşyerindeki diğer işçilerin ücretleri,
Gibi delillerle ispatlanabilir. Mahkeme emsal ücret araştırması yaparak, aynı işi yapan benzer işçilerin ücretlerini de göz önünde bulundurur.
Elden Ödeme Alan İşçi Ne Yapmalı?
Maaşını ya da diğer ücretlerini elden alan işçi, bazı yasal haklara sahiptir. Bunlar şu şekildedir:
- İşçi, ALO 170’i arayarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvurabilir. Bu başvuru, işyerinin kontrol edilmesine ve cezalandırılmasını sağlayabilir.
- İşçi, elden ödeme yapılması nedeniyle iş sözleşmesini haklı sebeple feshedebilir. Elden yapılan ücret ödemeleri; işçinin sigorta primlerinin tam yatırılmamasına, gelir vergisinin yanlış hesaplanmasına, kıdem ve ihbar tazminatının daha az ödenmesine yol açar. Bu durumda, işçi sözleşmeyi derhal feshetme yetkisine sahiptir. İşçi alacakları davası açarak; kıdem tazminatı, yıllık izin ücreti ve diğer ödenmeyen alacakları talep edebilir. Ancak, işçi sözleşmeyi kendi feshettiği için ihbar tazminatı alamaz.
- Elden yapılan ödemeler, sigorta primine yansıtılmadığı için işçinin sosyal güvenlik hakkı da zarara uğrar. Sigorta primleri eksik yatırılan işçi, hizmet tespit davası açma hakkına da sahiptir. Bu dava ile eksik ödenen sigorta primleri tamamlanır.
Ücretleri elden ödenen işçi, bu haklarını kullanmak için bir iş hukuku avukatına danışmalıdır. Avukat, işçinin durumunu inceleyerek, en uygun çözümü bulacaktır. İş davaları hukukun uzmanlık gerektiren alanlarından biridir. Alanında uzman bir iş avukatıyla hareket etmeniz, haklarınız açısından daha sağlıklı olacaktır.