İşçi hakları, çalışanların işverenleriyle olan ilişkilerinde sahip oldukları yasal ve temel haklardır. Bu haklar; işçilerin çalışma koşulları, ücretleri ve işten ayrılma hakları gibi konuları içerir. Ankara iş hukuku avukatı olarak sizler için hazırladığımız bu yazıda, işçilerin sahip olduğu haklar hakkında bilgiye ulaşabilirsiniz.
İşçinin Yasal Hakları Nelerdir?
İşçilerin yasal hakları şunlardır:
- İşçinin Ücret Alma Hakkı
İşçiler, çalıştıkları iş karşılığında düzenli ücret alma hakkına sahiptirler. Ücret, işçi ve işveren arasında sözleşmeye dayalı olarak belirlenir ve zamanında ödenmelidir.
- İşçinin İş Yerinde Çalışan Tüm İşçilere Eşit Davranılmasını İsteme Hakkı
Ayrımcılık yapmak yasa dışıdır. İşçiler; cinsiyet, yaş, ırk, din, cinsel yönelim veya engellilik durumu gibi nedenlerle ayrımcılığa uğramadan eşit davranılma hakkına sahiptirler. İşveren, tüm çalışanlara aynı hakları ve fırsatları sunmakla yükümlüdür.
- İşçinin Ara Dinlenme Hakkı
Çalışma saatlerinin belirli aralıklarla dinlenme molası verilmesini gerektiren kanunlara uyulmalıdır. İşçilerin dinlenmeye ve yemek molasına hakkı vardır. Bu mola süreleri genellikle çalışılan süreye bağlı olarak belirlenir.
- İşçinin Fazla Çalışma Ücreti ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Hakkı
İşçilere fazla çalışma yapmaları durumunda ilave ücret ödenmelidir. Haftalık çalışma süresi 45 saattir. Bu süreyi aşan çalışmalara fazla mesai denir. Yapılan her bir saatlik fazla çalışma karşılığında, saatlik ücret %50 zamlı ödenmelidir. Fazla mesai ücretinin eksik ödenmesi, işçiye haklı fesih imkanı sunar.
- İşçinin Yeni İş Arama İzin Hakkı
İşçiler, mevcut işlerini sürdürürken yeni bir iş arama hakkına sahiptirler. Ancak bu izni kullanırken işverenin izni alınmalıdır.
- İşçinin Hafta Tatili Hakkı
İşçiler, haftada en az bir gün tatil yapma hakkına sahiptirler. Tatil günü işçinin çalıştırılması ancak özel koşullar altında mümkündür. Hafta tatili gününde çalıştırılan işçiye 2.5 günlük ücret ödenmesi gerekir. Hafta tatili ücretinin ödenmemesi halinde işçi, tazminata hak kazanacak şekilde istifa etme hakkına sahiptir.
- İşçinin Genel Tatil Hakkı
Resmî tatillerde ve genel bayram günlerinde çalışan işçilere genel tatil ücreti ödenir. Genel tatil günlerinde çalışan işçiye, her bir gün karşılığında 2 günlük ücret ödenmesi gerekir.
- İşçinin Yıllık Ücretli İzin Hakkı
İşçiler, bir senelik çalışmalarının karşılığında yıllık ücretli izin hakkına sahip olur. İzin süresi, çalıştıkları seneye bağlı olarak değişir.
- İşçinin Çalışma Koşullarında Esaslı Değişikliğe Rıza Göstermeme Hakkı
İşçiler, işveren tarafından önerilen esaslı değişikliklere rıza göstermeme hakkına sahiptirler. Bu tür değişiklikler ancak işçinin onayıyla gerçekleştirilebilir. İşveren, işçinin yazılı izni olmadan çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapamaz. Aksi takdirde işçi tazminata hak kazanacak şekilde istifa edebilir.
İstifa Halinde İşçi Hakları
İşçinin istifa etme kararı alması birçok nedenle gerçekleşebilir. İş yerindeki koşulların değişmesi, kariyer hedeflerinin farklılaşması veya daha iyi fırsatların ortaya çıkması gibi nedenlerle işçi işten ayrılabilir.
Ancak, işçinin işten ayrılma süreci bazı önemli hukuki ve maddi sonuçları içerebilir. Bu sebeple bir iş hukuku avukatı ile süreci takip etmek önemlidir. İstifa eden işçi hakları şu şekildedir:
- Ücret ve Ödemeler: İşten ayrıldıktan sonra çalışılan süreye dayalı olarak ödenmeyen; maaş, fazla mesai ücretleri ve diğer ödemeleri talep edilebilir.
- Kullanılmamış İzinler: İşçi, kullanılmamış yıllık izinlerini talep edebilir ve bu izinlerin ücretinin ödenmesini isteyebilir.
- Kıdem tazminatı: İşçi haklı bir nedenle istifa etmesi halinde kıdem tazminatına hak kazanır.
İstifa eden işçi, normal şartlarda kıdem tazminatına hak kazanamaz. Bu durumun istisnası ise aşağıda açıklanmıştır.
İstifa Eden İşçi Tazminata Hak Kazanır mı?
İstifa eden bir işçinin tazminat hakkı, işçinin istifasının nedenine, iş hukuku düzenlemelerine ve iş sözleşmesine bağlı olarak değişebilir.
Ancak genel olarak, işçinin tazminat talep etme hakkı bulunmaz. İstifanın işçinin kendi iradesiyle alınan bir karar olduğu kabul edilir ve işveren işçiye tazminat ödeme yükümlülüğü taşımaz.
Bunun istisnası ise işçinin haklı bir nedene dayanarak istifa etmesidir. İşçi, sözleşmeyi haklı bir nedenle feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. İş Kanunu 24. Maddede bu haller sayılmıştır. Bu maddede yer verilmeyen ancak işçiye haklı fesih imkanı sunan diğer haller ise Yargıtay kararları doğrultusunda belirlenmiştir. İşçinin haklı fesih sebepleri nelerdir adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Ancak şu da vardır ki; işçi haklı nedenle istifa etmiş olsa dahi ihbar tazminatı alamaz.
İşçinin Haklı Nedenle Derhal Fesih Hakkı Nedir?
İşçinin “haklı nedenle derhal fesih hakkı,” iş sözleşmesini önceden belirlenmiş bir fesih süresini beklemeksizin sonlandırma hakkını ifade eder.
Bu hakkı kullanabilmek için 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. Maddesinde belirtilen koşulların gerçekleşmesi gerekmektedir. İşçinin bu hakkını kullanabileceği bazı durumlar şunlardır:
- İşverenin Ahlak ve İyi niyet Kurallarını İhlali: İşverenin işçinin temel sözleşme koşullarını ciddi şekilde ihlal etmesi durumunda, işçi iş sözleşmesini derhal sonlandırabilir. Örneğin, işverenin ücret ödemelerini zamanında yapmaması veya çalışma saatlerini sürekli olarak değiştirmesi gibi durumlar söz konusu olabilir.
- İş Sağlığı ve Güvenliği Sorunları: İşçi, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almadığını veya çalışma koşullarının ciddi şekilde tehlikeli olduğunu düşünüyorsa, işçi haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanabilir. Özellikle işyerindeki sağlık ve güvenlik riskleri işçinin yaşamını veya sağlığını tehlikeye atıyorsa bu hak kullanılabilir.
- Cinsel Taciz veya Ayrımcılık: İşçi, iş yerinde cinsel tacize veya ayrımcılığa maruz kaldıysa ve İşveren cinsel taciz veya ayrımcılığa ilişkin gerekli önlemleri almadıysa işçi sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir.
- Mobbing ve İşyeri Zorbalığı: İşyerinde sürekli olarak mobbing veya işyeri zorbalığına maruz kalmak, işçinin psikolojik ve fiziksel sağlığını tehdit edebilir ve bu durumda işçi haklı nedenle derhal fesih hakkını kullanabilir. İşverenin zorbalığı engellememesi veya önlememesi durumunda işçi bu hakkı kullanabilir.
Haklı nedenle fesih, işçi hakları açısından büyük öneme sahiptir. İşçiye derhal fesih hakkı verdiği için işverene bildirimde bulunma zorunluluğu yoktur. Ancak bazı durumlarda, ispat açısından işverene yazılı bir bildirimde bulunarak istifa nedenlerini açıklamak gerekli olabilir.
Bu bildirim iş hukuku düzenlemelerine ve yasalara uygun bir şekilde yapılmalıdır. İşçinin bu hakkını kullanırken hukuki danışmanlık alması faydalıdır, çünkü iş hukuku düzenlemeleri oldukça kapsamlıdır.
Hukuki süreçte yapılan hata ve eksiklikler hak kayıplarına yol açmaktadır. Konu hakkında daha detaylı bilgi almak için istifa halinde kıdem tazminatı nasıl alınır adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
İşten Çıkarılan İşçi Hakları
İşten çıkarılan bir işçinin sahip olduğu haklar, iş sözleşmesine ve işten çıkarılma nedenine bağlı olarak farklılık gösterir. Bu konu, işten çıkarılan işçinin hakları adlı yazımızda daha detaylı şekilde incelenmiştir.
Özetleyecek olursak, işverenin haklı veya geçerli bir sebep olmaksızın iş akdini sona erdirmesi halinde, işçi hakları şunlardır:
- İşçinin İhbar Tazminatı Hakkı
İşçinin işveren tarafından işten çıkarılması durumunda, ihbar tazminatı hakkı söz konusu olacaktır. İhbar tazminatı, işçinin ihbar süresine uyulmadan işten çıkartılması halinde ödenir. Tazminat miktarı işçinin çalışma ve ihbar süresine göre belirlenir. İhbar tazminatı nedir adlı yazımızı inceleyerek daha detaylı bilgiye sahip olabilirsiniz.
- İşçinin Kıdem Tazminatı Hakkı
Kıdem tazminatı, işçinin işverenle olan çalışma süresine bağlı olarak ödenen bir tazminat türüdür. Aynı işyerinde 1 senelik çalışma süresini dolduran işçiler kıdeme hak kazanır. İşveren haklı bir sebep olmaksızın işçiyi işten çıkartırsa kıdem tazminatı ödemek zorundadır. Kıdem tazminatı davası adlı yazımızı inceleyerek, konu hakkında detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.
- İşçinin İşe İade Hakkı
İşverenin haksız feshi halinde, işten çıkarılan işçilerin işe iade hakkı bulunmaktadır. Ancak işçinin iş güvencesinden yararlanıyor olması zorunludur. İşe iade davası adlı yazımızda iş güvencesi ve işe iade şartları detaylı şekilde incelenmiştir.
İşe iade davası sonucunda, işçi eski işine aynı şartlar altında başlayacaktır. Mahkeme kararına rağmen işçinin işe başlatılmaması durumunda işe başlatmama tazminatı ve boşta geçen süre ücreti tazminatı söz konusu olur.
Kadın İşçilerin Hakları
Kadın işçilerin hakları, cinsiyet eşitliği ve işyerinde ayrımcılığın önlenmesi temelinde düzenlenmiştir. Kadın işçilerin sahip olduğu haklar şunlardır:
- Eşit Ücret: Kadın işçilere erkek işçilere eşit ücret ödenmelidir. Cinsiyet ayrımcılığına dayalı ücret farklılıkları yasa dışıdır.
- Hamilelik ve Doğum İzinleri: Kadın işçilere hamilelik ve doğum izni hakkı tanınmalıdır. Bu izinler hem anne hem de bebek sağlığını korumayı amaçlar.
- Çocuk Bakımı İmkanları: İşyerlerinde kreş veya çocuk bakımı imkanları sağlanmalıdır, böylece çalışan anneler iş ve aile yaşamlarını dengeleyebilirler.
- Cinsel Taciz ve İşyerinde Ayrımcılıkla Mücadele: İşyerinde cinsel taciz veya cinsiyet temelli ayrımcılık durumlarında kadın işçiler yasal olarak korunmalıdır. İşverenler bu tür durumları ciddiye almalı ve önlem almalıdır.
Engelli İşçilerin Hakları
Engelli işçilerin hakları, iş yerlerinin engelli dostu olması ve engellilere eşit fırsatlar sunması temelinde düzenlenir:
- Ayrımcılığın Önlenmesi: Engellilere işe alım, terfi, eğitim ve diğer iş fırsatlarında ayrımcılık yapmak yasa dışıdır. İşverenler, engellilere eşit davranmakla yükümlüdür.
- Engellilere Uygun İşyeri Düzenlemeleri: İşverenler, iş yerlerini engelli çalışanlar için erişilebilir ve güvenli hale getirmelidir. Bu, engelli işçilerin iş yerlerine kolayca erişmelerini sağlamalıdır.
- Rehabilitasyon ve Destek: Engelli işçilere mesleki rehabilitasyon ve gelişim fırsatları sunulmalıdır. Ayrıca, gerekli destekler sağlanmalıdır.
Askere Giden İşçi Hakları
Askere giden işçilerin hakları, askerlik hizmetini yerine getiren işçilerin işlerini ve maddi güçlerini korumayı amaçlar:
- Ücret ve İzinler: İşçi askere gittiğinde, işveren askerlik süresince ücret ve yan hakların korunmasından sorumludur. Ayrıca işçi, askerlik sonrasında işine geri dönme hakkına sahiptir.
- Askerlik İzni: İşçiye askere gitmeden önce izin verilir ve işveren bu izni kanuni olarak sağlamalıdır.
İşsizlik Sigortası ve İşsizlik Ödeneği
İşsizlik sigortası, işten çıkarılan veya işi sona eren işçilere maddi destek sağlamayı amaçlar:
- Başvuru ve Şartlar: İşçiler, işsizlik sigortası için başvurabilirler. Başvuru şartları, iş akdinin nasıl sona erdiğine göre değişmektedir.
- İşsizlik Ödeneği: İşsizlik ödeneği, iş kaybından kaynaklanan maddi zorlukları hafifletmeyi amaçlar. İşçi, işsizlik ödeneği alabilmek için belirli kriterlere uymalıdır.
İşçi Haklarını Kim Savunur?
İş hukuku avukatı, bu hukuk dalında uzmanlık ve tecrübe edinen avukatları ifade eder. İş hukuku oldukça geniş ve kapsamlı düzenlenmelere sahiptir. Bu nedenle, bu hukuku dalında uzmanlaşmak vakit ve tecrübe gerektirir.
Maalesef birçok çalışan, işçi hakları nelerdir konusunda yeterli bilgiye sahip değildir. Bunun sonucunda ise hak kayıpları ile karşılaşmaktadır. Çalışma hayatında problem yaşayan işçilerin, harekete geçmeden önce bir iş avukatına danışmaları oldukça önemlidir. İşçiler bu sayede hem haklarını öğrenir hem de hukuki süreç boyunca yanlış adım atmaktan korunur.
Eğer siz de işyerinde haksızlığa uğradığınızı düşünüyorsanız, ofisimizi arayarak merak ettiğiniz soruların cevaplarını bulabilirsiniz.