İş Sözleşmesi – Türleri, Özellikleri ve Sağladığı Haklar 

İş sözleşmesi ile işçi ve işveren arasındaki iş ilişkisi, hukuki bir zemine oturtulmaktadır. Farklı ihtiyaçlara göre taraflar arasında çeşitli sözleşme türleri kurulabilir.  Bunun sonucunda, tarafların birbirlerine karşı olan hak ve sorumlulukları da değişiklik göstermektedir. Sahip olduğu önem nedeni ile özellikle de işçiler tarafından oldukça merak edilen bir konudur. Yazımızda iş sözleşmeleri hakkında merak edilenleri tek tek inceleyerek; türleri, özellikleri, kapsamı, sağladığı haklar, kurulması ve feshi gibi konulara açıklık getireceğiz.

İş Sözleşmesi Nedir? 

İş sözleşmesi, işçinin belirli ya da belirsiz süre ile işverene bağımlı şekilde iş görmeyi; işverenin de bu çalışma karşılığında  işçiye bir ücret ödemeyi yüklendiği sözleşme türüdür. Bu sözleşme ile işçi, işverenin emirlerini yerine getireceğini; işveren de işçinin emeği karşılığında bir ücret ödeyeceğini taahhüt etmektedir. Hizmet sözleşmesi olarak da adlandırılmaktadır. 

Her iki tarafın da imzasını taşıyan iş sözleşmeleri ile tarafların birbirlerine karşı hak ve sorumlulukları düzenlenir. Ayrıca yapılacak işin niteliği, ödenecek ücret, yan edimler ve çalışma koşulları da detaylı şekilde belirlenmektedir. Bu sayede işçiye, yapacağı işin detayları hakkında bilgi verilmekte ve her iki taraf da hukuki olarak koruma altına alınmaktadır. 

İş hukuku kaynaklı uyuşmazlıkların çok büyük bir kısmı, hizmet sözleşmelerinin düzgün olarak hazırlanmamasından kaynaklanmaktadır. Sözleşmeye kanunen geçersiz sayılacak maddelerin eklenmesi, görev tanımının çok geniş tutulması, şekil hataları, bazı konularda belirsizlik bulunması ve benzeri problemler nedeni ile her iki taraf da sorun yaşayabilmektedir. Bu nedenle iş sözleşmelerinin, alanında tecrübe sahibi bir iş hukuku avukatı tarafından hazırlanması gerekir. 

İş Sözleşmesinin Özellikleri Nelerdir? 

İş sözleşmesi ile işçi ve işveren arasında kurulacak ilişki daha sağlam bir zemine oturtulmaktadır. Bu sayede çalışma hayatı güven altına alınmakta, iş ilişkisinin daha hızlı ve pratik şekilde ilerlemesi sağlanmaktadır. Günümüzde en sık kurulan sözleşme türlerinden biri olan iş sözleşmesinin özellikleri ise şu şekildedir: 

• Kanunlar ile aksi belirtilmediği sürece, özel şekil şartlarına tabi değildir. 
• Yapılacak işin niteliğine göre birçok alt türe sahiptir. 
• Harç ve damga vergisi gibi gider kalemlerinden muaftır. 
• 1 yılı aşan iş sözleşmelerinin, yazılı olarak düzenlenmesi zorunludur. 
• Sözleşmenin yazılı olarak yapılmaması halinde; işçiye, aşağıda daha detaylı şekilde yer verilecek bilgileri içeren bir belgenin verilmesi zorunludur. 

Yazının devamında hizmet sözleşmesi türleri detaylı şekilde incelenecektir.  

İş Sözleşmesi Nasıl Hazırlanır? 

Kanunlar tarafından aksi belirtilmediği sürece, iş sözleşmesi belirli şekil şartların içeren bir forma sahip değildir. Yani bu sözleşme türü sözlü ya da örtülü şekilde kurulabilmektedir. Ancak bu durumun bir istisnası bulunmaktadır. İş Kanunu’n 8. maddesi ile süresi 1 yıl ve daha uzun olan sözleşmelerin yazılı olarak yapılması gerektiği düzenlenmiştir. Yazılı bir iş sözleşmesinin bulunmaması, işçinin kıdem tazminatı hakkını ortadan kaldırmaz. 

Yazılı bir sözleşmenin bulunmaması halinde işveren, işe başlama tarihinden itibaren 2 ay içerisinde işçiye yazılı bir belge vermek zorundadır. Bu belgede çalışma koşulları, ücret miktarı ve varsa ek ödemeler, ücret ödemesinin ne zaman yapılacağı, çalışma süreleri ve fesih koşulları bulunmalıdır. Bu belgeyi vermeyen işverenlere, her bir işçi karşılığında idari para cezası uygulanmaktadır. 

Ahlak ve genel kurallara aykırı olmadığı müddetçe, taraflar sözleşme şartlarını diledikleri gibi düzenleyebilir. Bu kurallara aykırı olan maddeler hükmen geçersiz sayılacaktır. İleriki süreçte herhangi bir problemle karşılaşmamak için sözleşmenin bir iş avukatı tarafından hazırlanması daha sağlıklı olacaktır. 

İş Sözleşmesinde Yer Alması Gerekenler 

İş sözleşmelerinde yer alması gereken hususlar genel olarak şu şekildedir: 

• Tarafların isim ve diğer bilgileri 
• Sözleşmenin imzalandığı tarih 
• Yapılacak işin niteliği ve görev tanımı 
• Ücret ve ödeneceği tarih 
• Sözleşmenin süresi (herhangi bir süre belirtilmediyse belirsiz süreli iş sözleşmesi sayılır) 
• Çalışma saatleri 
• Sözleşmenin hangi hallerde feshedileceği 
• Tarafların birbirlerine karşı olan hak ve yükümlülükleri 
• Tercih edilmesi halinde cezai şart, gizlilik ve rekabet yasağına ilişkin hükümler 

Sözleşmeye yukarıda sayılanlar haricinde başka maddeler de eklenebilir. Önemli olan, eklenecek maddelerin genel kurallara aykırı olmamasıdır. Hizmet sözleşmesi büyük bir titizlikle düzenlenmeli; her iki taraf da sözleşmeyi dikkatli şekilde gözden geçirmelidir.  

Çoğu durumda işçiler bu metni okumadan imzalamakta ve bu nedenle de birtakım sıkıntılar yaşayabilmektedir. Gerekli durumlarda sözleşme imzalamadan bir iş avukatı ile görüşülmeli, akla takılan konular hakkında uzman avukat yorumu alınmalıdır. Ayrıca sözleşmenin bir örneğinin alınması da tavsiye edilmektedir. 

İş Sözleşmesi Türleri 

İş Kanunu’nda bazı iş sözleşmesi türleri düzenlenmiştir. Bu hizmet sözleşmelerinin her biri birbirinden farklı önemli noktalara sahiptir. Aşağıda sayılacak sözleşme türleri aslında ayrı ayrı ele alınması gereken ve oldukça geniş kapsamlı konulardır. Fakat bu yazımızda da hepsine kısaca değinilecektir. 

1. Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi 

Belirli bir çalışma süresinin belirtilmediği ve iş ilişkisinin ne kadar süreceği de belli olmayan sözleşmelere, belirsiz süreli iş sözleşmesi denir. İş hukuku kapsamında asıl olan sözleşme türü de budur. Yani iş sözleşmeleri kural olarak belirsiz süreli sayılır. Belirsiz süreli iş sözleşmeleri; kıdem ve ihbar tazminatı, yıllık izin, iş güvencesi ve beraberinde gelen işe iade davası açma hakkı gibi işçi açısından lehe olan bütün unsurları taşımaktadır. İş hukuku açısından asıl olmasının nedeni de işçiyi koruması ve işçiye sağladığı haklardır. 

2. Belirli Süreli İş Sözleşmesi 

Bir işin tamamlanması veya bir olgunun ortaya çıkarılması gibi objektif nedenlere bağlı olarak ve belirli bir süre için geçerli olacak şekilde yapılan sözleşmeler, belirli süreli iş sözleşmeleridir. İstisnai nitelikte bir sözleşmedir. Bu sözleşme türünde ihbar tazminatı ve iş güvencesi bulunmaz. İş güvencesi bulunmadığı için işçiye, işe iade davası açma hakkı da sunmamaktadır. Gerekli objektif koşulların bulunmaması halinde; belirli süreli iş sözleşmesi kendiliğinden belirsiz süreli sözleşme sayılır. Ayrıca haklı bir neden olmaksızın zincirleme şekilde üst üste tekrar yapılamaz. Zincirleme şekilde yapılması halinde; sözleşme en başından itibaren belirsiz süreli sayılacaktır. 

3. Toplu İş Sözleşmeleri 

İşveren ile işçi sendikaları arasında kurulan; sözleşmenin kurulması, içeriği, işçilerin hakları ve sözleşmenin sona ermesi halinde yapılacak hususlara ilişkin düzenlenen sözleşmelere, toplu iş sözleşmesi denir. Oldukça kapsamlı ve detaylı düzenlemelere sahiptir. Ayrıca İş Kanunu ile değil; 6356 Sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. 

4. Yarı Zamanlı İş Sözleşmesi 

Kısmi veya part time olarak da bilinen yarı zamanlı iş sözleşmesi, haftalık çalışma saatinin 45 saatten daha az olması halinde söz konusu olur. Normal çalışma süresi haftada 45 saattir. Bu saati aşan çalışmalar ise fazla mesai sayılır. Bir sözleşmenin yarı zamanlı sayılabilmesi için 45 saatlik çalışma süresinin 2/3’ünden daha az (30 saat ve altı) olması gerekir.

5. Tam Zamanlı İş Sözleşmeleri 

Hukukumuza göre haftalık çalışma süresi en fazla 45 saat olabilir. Bundan daha fazla çalışma yapılması halinde; işçiye yaptığı her 1 saatlik fazla mesai karşılığında zamlı ücret ödenmesi gerekir. Taraflar haftada 45 saat çalışma yapılacağı konusunda anlaşmış veya sözleşmede herhangi bir çalışma süre belirtilmiyor ise bu sözleşme tam zamanlı sayılır. 

6. Takım İş Sözleşmesi 

Birden daha fazla işçinin bir araya gelerek oluşturduğu ve işçilerden birinin bu takım adına, işveren ile kurduğu sözleşmelere takım iş sözleşmesi denir. Yazılı olma şartına sahiptir. Ayrıca birtakım unsurları içermek zorundadır. 

7. Uzaktan Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmeleri 

İşçinin iş görme borcunu, iş yerinden farklı bir noktada yerine getirdiği çalışma türüne uzaktan çalışma denir. İş Kanunu açısından ayırt edici bir özelliği bulunmamaktadır. Ayırt edici tek özelliği, işin iş yeri haricinde bir yerde yapılmasıdır. Evden çalışma buna örnektir. 

8. Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmeleri 

İşçinin ihtiyaç duyulduğu zaman iş yerine çağrıldığı iş ilişkisine, çağrı üzerine çalışma denir. Çalışmanın ne zaman yapılacağı işverence belirlenmektedir. Bu konuda işçinin herhangi bir yetkisi bulunmamaktadır. İş Kanunu tarafından belirli sınırlamalar getirilerek, işverenin keyfi şekilde hareket etmesi önlenmektedir. Örneğin, bazı durumlarda işçi çağırılmasına rağmen çalıştırılmamış olsa dahi ücrete hak kazanabilmektedir.  

9. Deneme Süreli İş Sözleşmesi 

İş kanunu ile tarafların birbirlerini deneyebilmesi ve iş ilişkisi için uygun olup olmadıklarını değerlendirmek amacı ile sözleşmelere deneme süresi koyabilecekleri düzenlenmiştir. Deneme süresi en fazla 2 ay olabilir. Çalışmanın 2 ayı geçmesi halinde artık deneme süresinden çıkılmış olur. Deneme süresi, iş sözleşmesine ek bir madde olarak eklenebileceği gibi; ayrı olarak deneme süreli iş sözleşmesi de düzenlenebilir. Bu deneme süresi içinde hem işçi hem de işveren, herhangi bir yaptırımla karşılaşmadan sözleşmeyi sona erdirebilmektedir. Bildirim süreleri ve ihbar tazminatı bulunmaz.  

Yazılı Sözleşme Yapma Zorunluluğu 

İş sözleşmesi, bir iş ilişkisi için büyük öneme sahiptir. Fakat şu da vardır ki; şekil şartı bütün iş sözleşmeleri için geçerli değildir. Yani bir sözleşmenin yazılı şekilde yapılmamış olması, ortada bir sözleşmenin ve iş ilişkisi olmadığı anlamına gelmemektedir. İş ilişkisi sözlü şekilde de kurulabilir ve hukuken yine geçerli sayılacaktır. Sözleşmenin yazılı şekilde yapılması esasen dava aşamasında ispat açısından büyük önem taşır. 

Ancak bazı iş sözleşmesi türlerinde yazılı olma şartı bulunmaktadır. Bu sözleşmelerin yazılı olarak yapılma zorunluluğundaki amaç ise işçiyi koruma altına almaktır. Buna göre yazılı olma şartı olan ve olmayan sözleşmeleri aşağıdaki gibi ayırabiliriz. 

Yazılı Yapılması Gereken İş Sözleşmeleri: 

• Belirli süreli iş sözleşmeleri 
• Toplu iş sözleşmeleri 
• Yarı zamanlı iş sözleşmeleri 
• Takım iş sözleşmeleri 
• Çağrı üzerine ve uzaktan çalışmaya dayalı iş sözleşmeleri 

Yazılı Yapılma Zorunluluğu Bulunmayan İş Sözleşmeleri: 

• Belirsiz süreli iş sözleşmeleri 
• Sürekli ve süreksiz işler için kurulan iş sözleşmeleri 
• Deneme süreli iş sözleşmeleri 
• Geçici iş ilişkisi bulunan iş sözleşmeleri 
• Parça başı çalışma usulü sözleşmeler 

Son olarak şunu da belirtelim ki; yazılı olarak yapma zorunluluğu bulunan sözleşmelerin, sözlü olarak kurulması halinde sözleşme tamamen geçersiz sayılmaz. Böyle bir durum, işçi açısından oldukça olumsuz sonuçlara yol açabilecektir. Örneğin belirli süreli bir iş sözleşmesinin yazılı yapılmaması veya objektif koşulları taşımaması halinde, sözleşme en başından itibaren belirsiz süreli sayılacaktır. 

İş Sözleşmesi Örnekleri 

Yazımızın genelinde de görüldüğü üzere, birçok farklı türde sözleşme türü bulunmakta; her sözleşme türü de kendi içinde farklı özelliklere sahip olmaktadır. Bu nedenle işçi ya da işverenlerin, sözleşme hazırlarken internetten buldukları taslak üzerinden kopya çıkarmaları hak kayıplarına yol açabilmektedir. 

Ayrıca bu tarz örnek sözleşmeler, güncel mevzuattan uzaktır ve somut olay açısından ihtiyaç duyulan maddeleri de taşımamaktadır. Dolayısı ile iş ilişkisi kurulurken iş sözleşmesi örnekleri yerine, alanında tecrübe sahibi bir Ankara iş avukatı ile görüşülerek; mevzuat ve somut olaydaki gereksinimlerin göz önünde bulundurulduğu özel bir sözleşme hazırlanmalıdır. 

İş Sözleşmesi Nasıl Feshedilir? 

İşçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisi, taraflardan birinin iradesi ile feshedilebilir. İş akdinin feshi, bu yöndeki iradenin karşı tarafa yazılı ya da sözlü olarak iletilmesi ile gerçekleşmiş olur. İki taraf da fesih iradesini beyan ederken ihbar sürelerine uymak zorundadır. Aksi takdirde ihbar tazminatı söz konusu olacaktır. İş ilişkisi yalnızca tarafların talepleri doğrultusunda sona ermemektedir. Birçok farklı sebep dolayısı ile bu ilişki sona erebilir.  

İş Sözleşmesini Sona Erdiren Haller: 

• İstifa 
• İşverenin işçiyi haksız veya geçersiz şekilde işten çıkarması 
• 4857 Sayılı İş Kanunu 24. Madde doğrultusunda işçinin tazminata hak kazanacak şekilde, haklı nedenle sözleşmeyi derhal feshi 
• 4857 Sayılı İş Kanunu 25. Madde doğrultusunda işverenin haklı nedenle derhal ve tazminatsız feshi 
• Zorunlu askerlik görevi 
• Kadın işçinin evlilik nedeniyle işten ayrılması
• Ölüm 
• Emeklilik 
• Tarafların anlaşması 

Hizmet sözleşmeleri yukarıdaki hallerden birinin gerçekleşmesi ile sona erebilmektedir. Bu fesih hallerinden bazıları işçiye kıdem tazminatı hakkı sunarken; bazıları ise tazminat hakkını ortadan kaldırmaktadır. İş sözleşmesi feshedilirken gerekli şartlara uymayan taraf, maddi yaptırımlar ile karşılaşabilir.  

Örneğin, haklı bir neden bulunmasına rağmen buna dayanmayan veya usulde hata yapan işveren, işçiye kıdem tazminatı ödemek zorunda kalabilir. Bir başka örnekte ise işçi açısından tazminata hak kazanacak şekilde haklı nedenle istifa edebileceği bir durum bulunuyorken; yapılacak usul hataları nedeni ile bu tazminat hakkı yanabilir. Bu nedenle iş sözleşmesini feshetmek isteyen taraf, harekete geçmeden önce bir iş hukuku avukatından tavsiye almalıdır. 

İş Sözleşmesi Hazırlanmasında Avukat Hizmetlerimiz 

Yazımızda bu konu hakkında her ne kadar genel bilgilere yer vermiş olsak da bir iş sözleşmesi hazırlanırken bu genel bilgiler çoğu zaman yetersiz kalmaktadır. Zira her somut olaya göre duyulan ihtiyaç da değişmekte; bu doğrultuda sözleşmeye eklenmesi gereken madde ve şekil şartları da değişmektedir. 

Kanunlar tarafından koyulan kurallar gözetilmeksizin hazırlanan sözleşmeler, hukuki açıdan sorunlar ile karşılaşmaya yol açabilecektir. Bu nedenle sözleşme hazırlanırken, tecrübeli iş hukuku avukatı ile danışılmalı ve buna göre hukuki yardım alınması gerekmektedir. Bu sayede hukuki uyuşmazlıklar daha ortaya çıkmadan önlenebilmektedir. Eğer siz de hizmet sözleşmesi hazırlanması konusunda hukuki desteğe ihtiyaç duyuyorsanız, Ankara iş hukuku avukatı için ofisimizle iletişime geçebilirsiniz. 

Konu Hakkında Sık Sorulan Sorular 

Bu konu hakkında en sık sorulan sorular ve cevapları şu şekildedir: