Ücretsiz İzin | Nedir, Nasıl ve Kaç Gün Kullanılır? 

İş Kanunu tarafından işçilere tanınan ücretsiz izin hakkı, aynı zamanda iş yükünün azaldığı durumlarda iş yerini korumak amacı ile işverene de tanınan bir haktır. Bu hakkın usule uygun şekilde kullanılması için bazı şartların sağlanması gerekmektedir. Bunun nedeni ise bu hakkın kötü niyetli kullanıma açık olmasıdır. Örnek vermek gerekirse bazı durumlarda işverenler ekonomik sebepleri öne sürerek işçiye zorluk yaşatabilmektedir. Aynı zamanda işçiler de iş yerinde aksama yaratmak adına bu hakkı kötü niyetli şekilde kullanabilmektedir. Bu nedenle iznin geçerli olması belirli şartlara bağlanmış ve tarafların karşılıklı onayı ile birlikte geçerli olacağı düzenlenmiştir.

Ücretsiz İzin Nedir? 

Ücretsiz izin, işçi ve işverenin anlaşması halinde iş sözleşmesinin belli bir süre boyunca askıya alınmasıdır. İş sözleşmesi bu süre boyunca askıda beklediği için tarafların sözleşme nedeni ile birbirlerine karşı olan yükümlülükleri de askıya alınacaktır. Yani, izin süresi boyunca işçinin iş görme borcu; işverenin ise ücret ödeme borcu bulunmamaktadır.  Fakat işçiyi gözetme ve işverene sadakat borçları devam edecektir. Aynı zamanda iş akdi feshedilmediği için işçinin de iş yeri ile ilişkisi sona ermeyecektir. 

Uygulamada ücret ödenmeyen iki izin türü bulunmaktadır. Birincisi kanundan doğmakta, diğeri ise tarafların karşılıklı anlaşmaları halinde söz konusu olmaktadır. Kanundan doğan izin halleri; yol izni, evlilik izni, vefat, doğum izni ve mazeret izinleridir. İkinci izin ise tarafların anlaşmaları sonucunda ortaya çıkan aylıksız izindir. Bu izin türüne ilişkin kanun ile bir düzenleme getirilmemiştir. 

Ücretsiz İzin Türleri Nelerdir? 

İş Kanunu’nda, ücretsiz izin kavramı ve kullanımı hakkında sadece iki madde yer almaktadır. Bunlar şu şekildedir: 

• Ücretsiz doğum izni, 6 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik durumunda 18 haftalık sürenin dolmasından sonra, kadın işçinin talep etmesi halinde 6 aya kadar verilebilmektedir. Bu süre, yıllık izin hakkını etkilemez ve yıllık izin süresinden düşülmez. İşveren, bu izin süresince işçiye ücret ödeme zorunluluğu taşımamaktadır. Ancak, gerekli koşulların oluşması halinde SGK tarafından sigortalıya iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneği verilebilmektedir. 
• Yol izni, işçinin yıllık iznini iş yerinden uzakta bir yerde geçirmesi durumunda, yolculuk süresi için ekstra izin talep edebilmesini kapsamaktadır. İşçi, bu hususu belgelemesi koşulu ile toplam dört güne kadar yol izni kullanabilmektedir. 

Kanunda sadece bu 2 madde yer almasına rağmen; tarafların anlaşmaları durumunda aylıksız izin her zaman kullanabilmektedir.  

Ücretsiz İzin Süresi Ne Kadar? 

İzin süresi farklı durumlara göre değişiklik göstermektedir. Örneğin yol izni 4 güne kadar olabilirken, doğum izni toplamda 16 haftayı bulmaktadır. Kanunda sadece bu iki durum için düzenleme bulunmaktadır. 

Aylıksız izinde ise süre konusunda herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Yani işçi ve işverenin anlaşması durumunda istenildiği kadar izin süresi belirlenebilmektedir. Ancak uygulamada, özel sektörde en çok 3 ay boyunca aylıksız izin verilmektedir. 

İşverenin İşçiyi İşten Çıkarmak Yerine Ücretsiz İzne Ayırması 

İşverenler uygulamada tazminat ödememek amacıyla iş akdini feshetmek yerine, işçileri ücretsiz izine ayırabilmektedir. İşçinin yazılı onayı olmaksızın uygulanan aylıksız izin geçersizdir ve iş akdinin feshedildiği anlamını taşımaktadır. Böyle bir durumda izin, işin niteliğinden veya kanundan kaynaklanmıyor ve ortada karşılıklı ortak bir anlaşma da bulunmuyor ise iş akdinin işverence hukuka aykırı şekilde feshedildiği varsayılmaktadır. Bunun sonucunda ise işçi, kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanacaktır.

Ücretsiz İzinde İşten Çıkarılmak 

Ücretsiz izin için belirlenen sürenin sonunda, iş sözleşmesi kaldığı noktadan devam eder. İş akdi kaldığı yerden devam edeceği için sözleşmeden kaynaklanan bütün borç ve haklar da eski şartlar altında kendiliğinden yürürlüğe girecektir. 

Aylıksız izin kullanan işçi, bu süre sonunda işine geri başlamalıdır. İşveren, izin bitiminde işçiyi işe başlatmıyor ya da bu izni sürekli şekilde uzatıyor ise taraflar anlaşmış olsa dahi kötü niyet söz konusudur. Böyle bir durumda, işverenin sözleşmeyi haksız şekilde feshettiği varsayılmaktadır. İşçiye kıdem ve ihbar tazminatı ödenmesi gerekir. 

Ücretsiz İzin Kıdem Süresinden Sayılır Mı? 

Ücretsiz izin süresi boyunca iş akdi askıda kalmaktadır. Bu nedenle izinde geçen süre, kıdem hesabında dikkate alınmaz. İşçi izin bitiminde tekrar çalışmaya başlatılmadığı takdirde, kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin izinden önceki son çalışma günü dikkate alınmaktadır. 

Koronavirüs Sebebi ile Ücretsiz İzne Çıkarılmak 

İşyerleri, Covid 19 sebebi ile faaliyetlerinin düşmesini neden olarak göstererek, işçileri zorla ücretsiz izne çıkarmaya çalışabilmektedir. Ancak şu unutulmamalıdır ki; talep bulunmuyor ise işçi zorla izne çıkartılamaz. 

Ayrıca, işçiye bu konuda bir belge imzalatılmaya çalışıldığı takdirde; işçinin imzalama zorunluluğu da bulunmamaktadır. İşçi bu belgeyi imzalamadığı için işten çıkartılamaz. 

İşçinin izin kağıdını imzalaması ve bu talebin yasal olarak geçerli olarak değerlendirilmesi durumunda, işçiye aylıksız izin kullandırılabilmektedir. 

Memurlar Ücretsiz İzin Kullanabilir Mi? 

5 senelik hizmetini dolduran memurlar, talep etmeleri halinde 1 seneye kadar ücretsiz izin kullanabilmektedir. Bu izin, bütün memuriyet boyunca ve en çok iki defada olacak şekilde kullanılabilmektedir. Ayrıca afet hali, sıkıyönetim ya da olağanüstü hal ilan edilen yerlerde; belli bir süre boyunca görev yapan memurlar, bu görevleri süresince aylıksız izin hakkından faydalanamaz. 

Doğum Sonrasında Ücretsiz İzin Kaç Gün Kullanılabilir? 

İş Kanunu ile doğum yapan çalışanlara altı aya kadar aylıksız izin verilebileceği düzenlenmiştir. İşçinin bu süre içerisinde işten çıkartılması halinde, fesih haksız ve geçersiz olacaktır. Yani işçi dilerse işe iade davası açabilecektir. İşçi eğer geri dönmek istemiyor ise tazminatlarını talep etme hakkına sahiptir. Tazminatların ödenmemesi halinde, bir avukat ile dava açarak kıdem ve ihbar tazminatı başta olmak üzere ödenmeyen bütün işçilik alacakları dava edilebilecektir. 

Sonuç 

Görüldüğü üzere aylıksız izin konusunda birçok farklı durum ve sonuç bulunmaktadır. Yazımızın genelinde bahsetmiş olduğumuz bilgileri özetleyecek olursak: 

• Ücretsiz izin yazılı şekilde talep edilmelidir. Aksi takdirde ileriki aşamalarda ispat sorunları gündeme gelebilmektedir. 
• İzin süresi boyunca sözleşme askıda sayılmaktadır. Bunun sonucunda ise işçiye ücret ödenmez ve SGK primleri tahakkuk edilmez. 
• Kıdem tazminatı hesaplanırken aylıksız izinde geçen süre hesaba katılmaz. 
• İşverenin doğum ve yol izni haricinde, diğer izin taleplerini kabul etme zorunluluğu bulunmamaktadır. 
• İşveren, işçiyi ücretsiz izne zorla çıkaramaz. İşçinin rızası bulunmalı, işveren ise bu talebi kabul etmelidir. 

Aylıksız izne ayrılmak isteyen işçilerin, yukarıda sayılan durumlara dikkat etmesi sağlıklı olacaktır. İş yerinde izin konusunda problem yaşamanız halinde; alanında uzman bir iş hukuku avukatı ile görüşerek bilgi almanızı tavsiye ederiz. 

Konu Hakkında Sık Sorulan Sorular 

Aylıksız izin konusunda en fazla sorulan soru ve cevapları aşağıda bulunmaktadır.