Yeni emeklilik sistemi ve kıdem tazminatı, Türkiye’deki iş ve sosyal güvenlik hukukunda önemli bir dönüşümü temsil ediyor. Ayrıca, kıdem tazminatı ve emeklilik sistemlerinde köklü değişikliklerin kapısını da aralıyor. Sizler için kaleme aldığımız bu güncel ve detaylı makalemizde, 2023 yılında duyurulan Orta Vadeli Program (OVP) çerçevesinde ortaya çıkan emeklilik ve kıdem tazminatı değişikliklerine odaklanıyoruz.
Yeni Kıdem Tazminatı Sistemi Nedir?
Yeni kıdem tazminatı sistemi, “Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi” (TES) adı altında kurulacak olan bir sistemdir. Bu sistem, işverenlerin her ay çalışanlara maaşlarının %8,33’ünü tazminat olarak ödemesini içermektedir. Ödenen bu tutar, işçinin kişisel hesabında biriktirilecek. Daha sonra ise emeklilik döneminde kullanılabilecektir.
Bu yeni sistemde, kıdem tazminatı işten ayrılma anında değil, emeklilik döneminde verilecektir. Çalışanlar, 60 yaşına gelmeden işten ayrılırsa kıdem tazminatlarının yarısını sadece bir defa olmak üzere talep edebilecekler. Diğer yarısı almak ise 60 yaşına geldikten ve emeklilik şartları sağlandıktan sonra mümkün olacaktır.
Yeni Kıdem Tazminatı Sistemi Nasıl Olacak?
Şu anki düzenlemeye göre, iş yerinde 1 yıllık çalışmasını dolduran kişiler kıdem tazminatı almaya hak kazanır. Tazminatın ödeneceği zaman ise iş akdinin feshi (işten ayrılma) tarihidir.
Yeni kıdem tazminatı sistemi, özellikle de İş Hukuku açısından önemli değişikliklere sebep olacaktır. Bu değişiklikler arasında şunlar bulunuyor:
- Kıdem tazminatı, artık işten ayrılırken değil, emeklilik döneminde ödenecek.
- Tazminat, çalışanların kişisel hesaplarında birikecek.
- Çalışanların maaşlarından kesilerek ödenecek.
Yeni sistem, iş hukuku bağlamında önemli değişikliklere işaret etmektedir ve çalışanlar ile işverenler arasındaki ilişkileri önemli ölçüde etkileyecektir.
Mevcut Emeklilik Sistemi
Önceki düzenlemeye göre, emeklilik hizmetleri için üç farklı kurum vardı: Emekli Sandığı devlet memurlarının emeklilik işlerini yönetirken, Sosyal Sigortalar Kurumu özel sektör ve kamu sektörü çalışanlarının emeklilik işlerine odaklanıyordu. Son olarak, çiftçiler ve serbest meslek sahipleri ile ilgilenen BAĞ-KUR bulunuyordu.
Ancak, hükümetin kararıyla SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı 20 Mayıs 2006’da tek bir çatı altında birleştirilerek Sosyal Güvenlik Kurumu olarak adlandırıldı.
Emeklilik sistemi, SGK tarafından yönetilir. Her işte çalışan vatandaş, brüt maaşlarından aylık olarak SGK’ya prim öder. Gerekli primi ve süreyi tamamlayanlar emekli olma hakkını elde ederler. Bu kriterler, kişinin yaşına, cinsiyetine ve engellilik durumuna göre değişebilir.
Yeni Emeklilik Sistemi Nasıl Olacak?
Orta Vadeli Program (OVP) doğrultusunda şekillenen yeni emeklilik sistemi, “Karma Sistem” adını alacak. Bu sistemin içinde, çalışanlar Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamına dahil olacaklar ve aynı zamanda Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) gibi bireysel emeklilik seçeneklerine de katılma imkanına sahip olacaklar.
Yeni emeklilik sistemi ile emekli olma yaşı adım adım 65 yaşına çıkarılacak. Bu sisteme göre çalışan kişiler; 35 senelik çalışma süresi sonunda, 65 yaşını doldurdukları zaman emekliliğe hak kazanacak.
Yeni Emeklilik Sisteminde Yapılacak Değişiklikler
Yeni kıdem tazminatı ve emeklilik düzenlemesi ile şu değişiklikler gerçekleşecek:
- Emekli olma yaşı, kademeli şekilde 65 yaşına yükseltilecek.
- Çalışan kişiler, Genel Sağlık Sigortası kapsamında olacak.
- Tercih eden kişiler ayrıca, bireysel ve tamamlayıcı emeklilik gibi seçeneklere de katılma hakkına sahip olacak. Bu sayede, birikimlerini artırabilecek.
Ülkemizde emeklilik sistemi, ekonomik koşullar ve siyasi atmosferden etkilenerek sık sık değişiklik göstermektedir. Bunun sonucunda ise soru işaretleri ortaya çıkmaktadır. Örneğin yeni düzenleme ile emeklilik sebebiyle kıdem tazminatı alma konusu nasıl olacak net bir cevap bulunmamaktadır. Bu nedenle, vatandaşlarımızın hak kayıplarını önlemek için uzman bir iş hukuku avukatından hukuki destek almasını öneriyoruz.
Bireysel Emeklilik Sistemi
Bireysel Emeklilik Sistemi veya kısa ismiyle BES, kişilerin ömür boyu yaptıkları birikimi uzun vadeli yatırımlara yönlendirerek, SGK’dan bağımsız şekilde ek bir gelir sağlama sistemidir. Bu sistem sayesinde, kişiler neredeyse ikinci bir emeklilik kazanırlar ve bu ek gelirle çalışma dönemindeki yaşam standartlarını koruma imkanına sahip olurlar.
Bireysel Emeklilik Sistemi, diğer yatırım araçlarından ayrılan en önemli özelliği, devletin sağladığı katkı paylarıdır. 1 Ocak 203 tarihinden itibaren Bireysel Emeklilik Sistemi hesaplarına devlet, katkı payı sunmaktadır. Bu katkı payı, yatırılan her tutarın %30’u kadar ek bir meblağı hesaplara ekler.
Bu sistemde en az 10 yıl süreyle bulunan kişiler, 56 yaşını doldurduklarında Bireysel Emeklilik Sistemi ile emekli olma hakkı kazanır. Emeklilik aşamasında biriken tasarruflarınız, katkı payları, devlet katkısı ve fonların kar durumuna bağlı olarak değişiklik gösterecektir.
Yeni Emeklilik Sistemi Maaş Hesaplama
Emeklilik şartlarını taşıyan kişiler, gün ve prim sayısını doldurunca emekli maaşı alır. Emekli maaşı, ödenen prim günü sayısı ve toplam çalışma süresi gibi faktörler doğrultusunda değişir. Bu nedenle emekli maaşı hesaplanırken sigortalı olarak çalışılan süre ve ödenen toplam prim günleri göz önünde bulundurulur.
Emekli maaşı hesaplama için ilk olarak sigortalının brüt aylık geliri bulunmalıdır. Bu gelir, SGK’ya bildirilen toplam ücret tutarını ifade eder. Ardından, kişinin prime esas kazancı hesaplanır. Prime esas kazanç, aylık brüt gelirin %70’dir. Bu miktar ile kişinin emekli olduğunda alacağı brüt aylık emekli maaşı tespit edilir.
Net emekli maaşı ise çeşitli faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Örneğin, çalışanın prim ödeme gün sayısı arttıkça alacağı emekli maaşı da artacaktır. Ayrıca, sigortalı çalışılan süre ne kadar uzunsa, net maaş da o kadar yüksek olur.
Ancak, bu hesaplamaları kesin olarak yapabilen kişiler uzmanlardır ve kişinin net emekli maaşını doğru bir şekilde hesaplamak için bu uzmanlardan destek almak önemlidir.
Yeni Emeklilik Sistemi ile Ev Hanımlarına Erken Emeklilik Fırsatı
Torba yasa kapsamında beklenen yeni düzenleme, belirli koşulları yerine getiren ev hanımlarına erken emeklilik imkanı sunacak. Ev hanımları, isteğe bağlı sigorta yaptırarak erken emeklilik hakkı elde edecek.
Yeni düzenlemenin koşulları ise şu şekildedir:
- Ev hanımlarının erken emekli olabilmesi için öncelikle 18 yaşını doldurmuş ve herhangi bir sosyal güvenceye (SGK, Bağkur, Emekli Sandığı gibi) sahip olmayan kişiler olmaları gerekecek.
- Doğum izinleri sırasında doğum borçlanması yaparak prim kazanabilme fırsatı da torba kanun kapsamında düşünülmektedir.
- Ailenin sosyal ve ekonomik durumuna bağlı olarak, ev hanımlarının emeklilik yaşları çocuk sayısına göre esnetilebilecek.
- Daha önce hiç çalışmamış olan ev hanımları, düzenlemeden faydalanabilecekleri gibi daha önce çalışmış olanlar da bu fırsattan yararlanabilecek.
Yeni kanuna göre, ödenecek prim miktarı ise 2.863 TL olarak düşünülmektedir. Erken emeklilik hakkından yararlanabilecek kişiler, özellikle çocuğa sahip olan ve aktif olarak çalışmayan ev hanımlarını kapsamaktadır. Ancak, çocuğu olmayan ev hanımları da prim ödeyerek bu haktan faydalanabilecektir.
Yeni Düzenlemede Erken Emeklilik Hakkı
Yakın dönemde EYT ile emekliliğe hak kazanan ancak yaşı sebebiyle emekliye ayrılamayan kişiler için bir kanun çıkarılmıştı. Bu düzenleme, 8 Eylül 1999 tarihinden önce sigorta girişi yapmış kişilere yönelikti.
Şimdi ise benzer bir düzenlemenin yapılması ve bu konunun Erken Emeklilik olarak ele alınması gündemdedir. Yerel seçimler öncesi tartışılan bu konunun Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde torba kanun içinde ele alınması planlanmaktadır. Yeni düzenlemeye göre, şartları yerine getiren sigortalı çalışanlar erken yaşta emekli olma hakkına ulaşacaktır. Ancak buna ilişkin net bir karar henüz bulunmamaktadır.
Erken Emeklilik İçin Yaş ve Prim Şartlarının Değişimi
Yapılması beklenen yeni düzenleme, prim ve yaş şartlarını kaldıran bir prim indirimi şeklinde düşünülmektedir. Bu düzenlemeyi kullanacak kişilere en az 10 sene erken emekli olma fırsatı sunması beklenmektedir. Bu sayede emekli olma yaşının 45’e kadar düşmesi imkan dahilindedir. Ancak, henüz resmi bir açıklama olmadığı için yeni erken emeklilik hakkında kesin konuşmak mümkün değildir.
Kademeli Emeklilik Nedir?
Kademeli emeklilik sistemi, çalışan kişilere emekliliklerini daha esnek bir şekilde yönetme imkanı sunmaktadır. Bu sistem, sigortalıların belirli bir yaş ve prim gün sayısına ulaştıklarında kısmi olarak emekli olmalarına olanak tanıyacaktır.
Kademeli emeklilik, genel olarak yaşlılık aylığı alan kişiler açısından uygulanır. Bu yeni sistem sayesinde, çalışanlar yaşı beklemek yerine daha erken dönemlerde kısmi emeklilikten yararlanabilecektir.
Malulen Emeklilik Şartları ve Gereklilikleri
Birçok insan, meslekleri nedeniyle hastalık veya iş kazası gibi olumsuz durumlarla karşılaşabilirler. Bu tür durumlar, çalışma kapasitesinin kaybedilmesine veya çalışma yeteneğinin tamamen ortadan kalkmasına neden olabilir. Bu gibi durumlarda, malulen emeklilik hakkı, bu kişilere tanınmış bir hak olarak karşımıza çıkar.
Ancak, malulen emeklilik için belirli şartlar bulunmaktadır ve bu şartların karşılanması gerekmektedir. İşte bu şartlar:
- Sigortalı Olma Süresi: Çalışanın, 10 yıl sigortalı şekilde çalışması gerekir. Ancak, maluliyet derecesi sürekli bakım gerektiriyor ise bu süre 5 yıla düşer.
- Prim Ödeme Şartı: Minimum 1800 gün prim ödenmesi şarttır.
- Kazanma Gücü Kaybı Sonrası Durum: Kazanma gücü kaybı, sigortalı şekilde çalışmaya başladıktan sonra gerçekleşmelidir. Eğer bu kayıp daha önce başlamışsa, şartlar sağlanmamış olur.
- Maluliyet Raporu: Sağlık Kurulu tarafından verilen maluliyet raporu gerekir.
- Kazanma Gücü Kaybı Oranı: Maluliyet oranı %60 ve üzeri oranda olmalıdır.
Bu şartların sağlanması durumunda, kişi malulen emekli olma hakkına sahip olacaktır. Malulen emeklilik başvurusu yapmadan önce, bu şartları detaylı bir şekilde incelemek ve gerekli belgelere sahip olmak önemlidir. Ayrıca, bu süreçte bir uzman bir iş avukatı ile görüşmek ve profesyonel yardım almak faydalı olacaktır.