Çalışma hayatında yaşanan zorlukların başında mobbing gelmektedir. Günümüzde birçok çalışan, iş yerinde psikolojik baskı ve saldırıya maruz kalmakta; bu durum karşısında ise ne yapacaklarını maalesef bilmemektedir. İş yerinde baskıya maruz kalan kişilerin hukuki haklarını bilmesi son derece önemlidir. İş hukuku, çalışanları korumakta ve onlara birtakım haklar vermektedir. Bu yazımızda mobbinge uğrayan çalışanların ne gibi haklara sahip olduğu ve neler yapabileceğini inceleyeceğiz.
Mobbing Nedir?
Mobbing, işyerinde bir kişiye veya bir gruba karşı yapılan psikolojik baskı, taciz, şiddet veya sindirme eylemleridir. İş yerinde psikolojik şiddet de denir. Çoğunlukla iş yerindeki yaratıcı ve başarılı kişileri, kadınları, gençleri ve yaşlıları hedef seçer.
Genel olarak işyerinde güç dengesizliğinin olduğu durumlarda mobbing meydana gelir. Bu güç dengesizliği; hiyerarşik yapıdan, kişinin cinsiyetinden, etnik kökeninden veya cinsel yöneliminden kaynaklanabilir. Her yaşta, cinsiyette ve meslek grubundan çalışanı etkileme potansiyeline sahiptir.
Mobbingin Yasal Boyutu
Türk hukuk sisteminde, mobbingin ne olduğunu belirleyen ve cezalandıran bir yasa maddesi yoktur. Fakat, mobbingin yasak olduğu; Anayasa, Borçlar Kanunu, İş Kanunu ve Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu gibi değişik yasalar ve evrensel hukuk kurallarıyla ortaya konulmuştur.
Borçlar Kanunu m.417’ye göre, işveren, işçinin kişiliğine saygı duymak, korumak ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir ortam oluşturmakla yükümlüdür. Ayrıca işçilerin psikolojik ve cinsel tacize maruz kalmamaları ve bu tür tacizlere maruz kalanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla sorumludur.
İş Kanunu m.24’e göre işçi, işverenin kendisine veya ailesinin bir üyesine karşı sataşması, işverenin işçinin şerefine dokunabilecek sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, işverenin işçiyi cinsel tacize tabi tutması gibi durumlarda, iş sözleşmesini haklı gerekçeyle hemen sonlandırabilir.
Mobbinge uğrayan işçiler, yasal haklarını kullanarak iş sözleşmesini haklı gerekçeyle feshedebilir. Fesih haklı bir nedene dayandığı için işçi istifa etse dahi tazminat almaya hak kazanacaktır.
İşçi Açısından Mobbing Haklı Fesih Nedeni Midir?
Haklı fesih, işçi ya da işverenin; İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenlere dayanarak, iş sözleşmesini derhal feshetmesidir. İşçinin haklı fesih sebepleri İş Kanunu’nun 24. maddesinde düzenlenmiştir. İşçi, haklı bir nedenle istifa ederse tazminatlarını almaya hak kazanır. İşverenin haklı feshi ise İş Kanunu 25. maddede düzenlenmiştir. Bu maddede sayılan durumların gerçekleşmesi halinde ise işçiye tazminat ödemeksizin işten çıkarılabilir.
İş Kanunu’nda, mobbinge uğrayan işçinin sözleşmeyi haklı nedenle feshedebileceği düzenlenmemiştir. Fakat Yargıtay uygulamalarına baktığımızda, mobbingin kişilik haklarına ve dürüstlük kurallarına aykırı olduğu; ayrıca iş ilişkisinin, işçi açısından çekilmez hale geldiğinin kabul edildiğini görmekteyiz.
Sonuç olarak Yargıtay, mobbingi işçi açısından haklı fesih nedeni saymaktadır. Bu sebeple işten ayrılan işçi, kıdem tazminatına hak kazanır.
Mobbingin Türleri Nelerdir?
Mobbing; psikolojik şiddetin kime, nasıl ve neden uygulandığına göre farklı türlere ayrılmaktadır. Mobbingin türleri şu şekildedir:
- Düşey Mobbing: Üst konumda bulunanların, astlarına karşı yaptıkları psikolojik taciz olaylarıdır. Genellikle güç ve kontrol isteği, rekabet ve kıskançlık, önyargı ve ayrımcılık gibi nedenlerle gerçekleştirilir.
- Yatay Mobbing: Psikolojik şiddeti uygulayan kişi ve mağdur çalışan, benzer işlerde ve benzer imkanlara sahip; aynı konumdaki iş arkadaşlarıdır. İletişim problemleri, rekabet ve kıskançlık, kişisel sorunlar gibi nedenlerle yapılır.
- Dikey Mobbing: Çalışanın yöneticiye psikolojik şiddet uygulamasıdır. Çalışanın yöneticiye karşı hissettiği öfke, korku, güvensizlik, haksızlık gibi nedenlerle yapılır. Diğer türler arasında en seyrek rastlananı budur.
Türü ne olursa olsun, psikolojik şiddet insan haklarına ters bir davranıştır. Mağdurların mesleki, kişisel ve sağlık durumlarını kötü etkileyebilir. Mobbinge karşı mücadele etmek için, mağdurların kanıt toplamaları, sorunu bildirmeleri, hukuki yollara başvurmaları ve psikolojik destek almaları gerekir. Psikolojik baskıya uğramayan kişiler ise şahit oldukları durumlara susmamalı ve mağdura destek olmalıdır. Bu sorun, ancak dayanışma ve bilinçle sona erebilir.
Mobbing Örnekleri
Kişinin çalıştığı ortama, ilişkilerine ve bireylerin davranışlarına bağlı olarak uygulanan mobbing türü de değişebilir. En sık görülen mobbing örnekleri şunlardır:
- Sürekli Eleştiri: Bir çalışanın işlerinin sürekli kötülenmesi, başarısızlıklarının ön plana çıkarılması ve eleştirilere maruz kalması.
- İş Yerinde Yalnız Bırakılmak: Bir çalışanın diğerlerince görmezden gelinmesi, toplantılara davet edilmemesi veya işle ilgili bilgilerden haberdar edilmemesi.
- Yanıltıcı Bilgi Aktarma: Bir çalışanın, diğer bir çalışanı; işe dair yanlış bilgiler vererek yanıltmasıdır. Amaç ise bu kişinin iş yerindeki izlenimini olumsuz şekilde etkilemektir.
- Teşhir Etme: Çalışanın kusurları ve eksikliklerinin, diğer çalışanlar önünde ortaya konarak aşağılanmasıdır.
- İşyerinde Asılsız Söylenti ve Dedikodu Yapılması: Bir kişi hakkında çıkarılan asılsız söylentilerin yayılması ve bu şekilde kişinin saygınlığının zarar görmesi.
- İşle İlgili Küfürler: Çalışanın sürekli olarak hakarete veya küfre uğraması.
- İşyerinde iletişim engeli: Kişinin önemli bilgiler, iş değişiklikleri veya toplantılar hakkında haberdar edilmemesi.
- Siber Mobbing: Çalışanların birbirlerine karşı internet aracılığıyla saldırgan veya küçük düşürücü davranışlarda bulunması. E-posta veya sosyal medya yoluyla yapılır.
- Cinsel Taciz: İş yerinde cinsel içerikli davranışlara maruz kalma, istenmeyen temaslar veya açık cinsel istekler.
- Ryback Sendromu: Başarılı bir çalışanın sürekli olarak hedef gösterilmesi, başarısının reddedilmesi veya başkaları tarafından kıskanılması.
Bu örnekler, mobbingin farklı biçimlerini göstermektedir. Mobbing genellikle uzun bir süre boyunca sürer. Mağdurun duygusal, psikolojik veya fiziksel sağlığını bozar. Bu tür durumlarla karşılaşan bireyler, yasal hakları hakkında bilgi almak için bir iş hukuku avukatına başvurmalıdır. Eğer siz de iş yerinde psikolojik şiddete maruz kalıyorsanız, yasal haklarınızı öğrenmek için bize ulaşabilirsiniz.
Mobbinge Karşı Ne Yapılabilir?
İşyerinde mobbinge uğruyorsanız, aşağıdaki tavsiyeleri uygulayabilirsiniz:
- Mobbing yapan kişilere durumu reddettiğinizi, söz ve davranışlarını kesmelerini istediğinizi net bir şekilde söyleyin. Yanınızda sizi destekleyecek ve şahitlik yapabilecek bir iş arkadaşınız bulunsun.
- Yaşadığınız mobbingi, tarih ve saatleriyle birlikte yazılı olarak elinizde tutun. Size verilen mantıksız emirleri, uygulamaları, e-postaları, mesajları, ses kayıtlarını, görüntüleri vb. kanıt olarak muhafaza edin.
- Mobbinge uğradığınızı işverene veya işyerindeki sorumlu kişiye iletin. Bu davranışların sonlandırılmasını yazılı olarak isteyin. İşveren veya sorumlu kişi mobbingi engellemek için gerekli önlemleri almakla görevlidir.
Son olarak; mobbing sebebiyle iş sözleşmenizi haklı gerekçeyle sona erdirebilirsiniz. Bu durumda, işveren tazminatlarınızı ödemek zorundadır. İşveren tazminatınızı ödemez ise işçi alacakları davası açarak; kıdem tazminatınızı ve ödenmeyen diğer işçilik alacaklarınızı alabilirsiniz.
Mobbing Nedeniyle İşten Ayrılma
İşçi, işyerinde kendisine psikolojik baskı uygulandığını hissederse, iş sözleşmesini mobbing nedeniyle feshedebilir. Bu nedenle işten ayrılan işçi, kıdem tazminatı ve diğer haklarını isteyebilir.
Mobbing iddiasıyla dava açmak isteyen işçi, mahkemeye psikolojik şiddete uğradığına dair deliller sunmalıdır. Hukuki açıdan ispatı zor bir durum olması nedeni ile işçinin uğradığı baskıyı ispat edecek deliller toplaması son derece önemlidir.
İşçi mobbingle başa çıkmak için haklarını öğrenmeli, yaşadığı olayları kaydetmeli, işveren veya sorumlu kişilerle konuşmalı, psikolojik ve hukuki destek almalıdır.
Mobbinge Karşı Tazminat Davası
İşçi, işyerinde kendisine psikolojik baskı uygulandığını hissederse; haklarını savunmak için mobbing davası açabilir. İşçinin, psikolojik şiddete maruz kaldığına dair deliller sunması ve sözleşmeyi feshetme nedeninin bu olduğunu karşı tarafa bildirmesi gerekir.
İşçi, mobbing davası ile kıdem tazminatı ve ödenmeyen ücret alacakları gibi haklarını isteyebilir. Dava, işçinin çalıştığı alana göre arklı mahkemelerde görülür. İşçi kamu çalışanı ise İdare Mahkemesi; özel sektör çalışanı ise İş Mahkemesi görevli mahkemedir.
Bu konu, mobbing davası adlı yazımızda daha detaylı incelendiği için burada tekrar üstünde durulmayacaktır. İlgili yazımıza göz atarak, konu hakkında daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.
Mobbing Nasıl İspatlanır?
Mobbing nedeniyle işten ayrılan işçi, tazminat almak istiyorsa bu durumu delillerle mahkemeye ispatlamak zorundadır. Mobbingin ispatı, doğası gereği oldukça zordur. Çünkü çoğu zaman, uygulanan psikolojik şiddet sözlü ve kanıtlanması zor eylemler içerir.
Mobbingin ispatı için kullanılabilecek bazı deliller şunlardır:
- Tanık beyanları: İş yerinde uygulanan baskı ve psikolojik şiddete şahit olan kişilerin beyanları, ispat açısından için oldukça önemli bir delildir. En sık kullanılan delillerden biridir.
- Yazılı veya elektronik belgeler: E-postalar, mesajlar, notlar ve iş yeri yazışmaları; mobbingin ispatı için kullanılabilir.
- Sağlık belgeleri: Mobbinge maruz kalan kişinin, bu sebeple ortaya çıkan psikolojik veya fiziksel problemlerine dair sağlık belgeleri de ispat için kullanılabilir.
- İşyeri belgeleri: İşyerinin kamera görüntüleri, işyerine giriş çıkış belgeleri, iş yeri yazışmaları gibi belgeler ispat açısından önemli delillerdir.
Mobbinge maruz kalan kişi, durumu kanıtlamak için bu delilleri biriktirmeli ve mahkemeye sunmalıdır. Ancak şu da unutulmamalıdır ki; mobbing ispatı oldukça güç bir eylemdir. Ayrıca her somut olay, kendi içerisinde değerlendirilir. Bu sebeple farklı dava konusu olaylara öznel şekilde yaklaşmak gerekir.
Açıkladığımız bu nedenlerden dolayı, hukuki adım atmadan önce muhakkak bir iş hukuku avukatına danışın. Eksik ya da hatalı yapılan işlemler, davayı kaybetmenize ve hak kayıpları yaşamanıza yol açabilir.
Mobbing Cezası
İş hukuku açısından, mobbingin cezai bir yaptırımı yoktur. Mobbinge maruz kalan işçi, durumu kanıtlayarak sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilir. Olayın delillerle birlikte ispatlanması halinde işveren tazminat ödemek zorundadır.
Ceza hukuku açısından ise durum biraz daha farklıdır. Mobbing, Türk Ceza Kanunu’nda farklı suç türleri kapsamında ele alınmıştır. Örneğin, mobbinge maruz kalan kişiye karşı hakaret, tehdit, şiddet, cinsel taciz gibi suçlar işlenirse; eylemi uygulayan kişiler, bu suçlar nedeniyle cezalandırılabilirler.
Ayrıca, psikolojik şiddete uğrayan kişi; mobbing uygulayanlara karşı disiplin cezası verilmesi için işverene başvurabilir. Disiplin cezasının türü, iş yeri disiplin kurallarında belirlenir.