Deneme Süresi ve Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?

Deneme süreli iş sözleşmesi ile sözleşmenin tarafları, karşılıklı olarak deneme süresi sonuna kadar işe uygunluklarını test edebilmektedir. Bu sürenin sonunda eğer taraflardan biri iş ilişkisini sürdürmek istemiyorsa, herhangi bir yaptırımla karşılaşmaksızın iş akdine son verebilmektedir. Günümüzde sık sık karşılaşılan bir uygulama olması sebebi ile birçok kişi tarafından da merak edilen bir konudur. Ankara iş hukuku avukatı olarak bu yazımızda konuyu olabildiğince geniş şekilde inceleyerek, en sık merak edilen soruları cevaplamaya çalışacağız. 

Deneme Süresi Nedir? 

İşçi ve işveren arasında kurulan iş ilişkisine devam edilip edilmeyeceği kararının, belirli bir süre geçmesi sonunda verilmesine olanak tanıyan sözleşmelere; deneme süreli iş sözleşmesi denilmektedir.  

İş sözleşmesine eklenecek deneme süresi ile işçi çalışma koşullarını ve bu koşulların kendisi açısından uygunluğunu görmekte; işveren ise işçinin bu işe uygun olup olmadığını test edebilmektedir. Sürenin sonuna gelindiğinde, taraflar dilerse hiçbir sorumluluk üstlenmeden iş akdini feshedebilmektedir. Yani deneme süreli iş sözleşmesi sayesinde, ihbar tazminatı gibi sözleşmeyi feshetme konusunda zorlaştırıcı yaptırımlar ile karşılaşılmamaktadır. 

Son olarak şunu da belirtelim ki; iş sözleşmeleri için asıl olan, sözleşmenin deneme süresi konulmaksızın kurulmasıdır. Bu açıdan bakıldığında, aslında deneme süreli iş sözleşmesi istisnai niteliktedir. Dolayısıyla yargılama aşamasında sözleşmenin deneme süreli olduğunu iddia eden taraf da bu iddiasını ispatlamak zorundadır. 

Deneme Süresinin Kanuni Dayanağı 

İş Kanunu deneme süresi, 4857 Sayılı Kanunu’nun 15. Maddesi ile düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre: 

MADDE 15. Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. 

Süre içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.” 

Deneme Süresi Ne Kadar Olur? 

İlgili kanun maddesinden de görüleceği üzere; iş sözleşmesi deneme süresi en fazla 2 ay olmaktadır. Bu süre bireysel iş sözleşmeleri ile en fazla iki ay olarak belirlenebilirken; toplu iş sözleşmeleri en çok 4 aya kadar uzatılabilir. 

Sürenin bundan daha fazla olması, özellikle de işçi açısından aleyhe sonuç verebileceği için kanun koyucu tarafından kısıtlanmıştır. Çalışmanın iki ayı geçmesi halinde, artık deneme süresinden söz edilemez. İş akdinin feshi konusunda, artık bu sözleşme de normal bir iş sözleşmesinin feshinde doğacak hak ve yükümlülükleri taşıyacaktır. 

Deneme Süresinin Amacı Nedir? 

İş sözleşmesi deneme süresi içermek zorunda değildir. Yukarıda da dile getirdiğimiz üzere; deneme süreli iş sözleşmesi istisnai niteliktedir. Yani sözleşmeye böyle bir madde eklenmesi tamamen tarafların takdirinde bulunmaktadır. 

Deneme süresinin amacı hem işçi hem de işveren açısından doğru karar verilebilmesi için taraflara bir süre tanınmasıdır. Bu sayede işçi, yapacağı işi fiili olarak deneyebilecek; işveren ise işçinin, yapılacak iş için yeterli olup olmadığını görebilecektir. Bunun sonucunda ise iş ilişkisi daha sağlam bir temel üzerine inşa edilmiş olacaktır. 

Deneme Süreli İş Sözleşmesinin Faydaları Nelerdir? 

Deneme süreli iş sözleşmesinin en büyük avantajı; tarafların ihbar sürelerini beklemeksizin iş akdini sona erdirebilmesidir. İş Kanunu’na göre, iş akdini feshetmek isteyen taraf ihbar sürelerine uymak zorundadır. Haklı bir neden olmaksızın, bu süreleri beklemeden sözleşmeyi fesheden taraf; ihbar tazminatı ödemekle yükümlü olmaktadır.  

Deneme süreli iş sözleşmelerinde ise böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır. 2 aylık süre içerisinde, dileyen taraf hiçbir gerekçe göstermeksizin sözleşmeyi feshedebilir. 

Deneme Süresinde İhbar Süresi 

İhbar tazminatı adlı yazımızda konu kapsamlı şekilde incelendiği için burada tekrar detaylara girilmeyecektir. İhbar sürelerini bilmek yeterlidir. 

Buna göre işçinin, çalıştığı yerdeki kıdemi; 

• 6 aya kadar ise ihbar süresi 2 hafta, 
• 6 ay ile 1,5 sene arasında ise ihbar süresi 4 hafta, 
• 1,5 ile 3 sene arasında ise ihbar süresi 6 hafta, 
• 3 sene ve daha fazlası için ise ihbar süresi 8 haftadır. 

İş akdini sona erdirmek isteyen taraf, bu isteğini karşı tarafa yukarıda belirtilen ihbar süreleri kadar öncesinde bildirmek zorundadır. İş akdinin, ihbar önelini beklemeksizin feshedilmesi halinde ihbar tazminatı gündeme gelecektir. Ayrıca şu da bilinmelidir ki; ihbar tazminatı yalnızca işçi açısından hak doğurmaz. Yani koşulların gerçekleşmesi halinde, işveren de ihbar tazminatını talep edebilir. 

Deneme Süresinde İşçinin Hakları Nelerdir? 

Deneme süresi boyunca işçi bütün haklarına aynı şekilde sahiptir. Yani bu süre içerisinde de işçinin ücreti tam olarak ödenmeli, sigorta primleri eksiksiz şekilde yatırılmalı, işçinin fazla mesai yapması halinde ücreti zamlı ödenmeli, işçiye genel bayram ve resmi gün tatilleri ile hafta tatili kullandırılmalı ve hastalık gibi durumlarda işçi rapor alabilmelidir. Sözleşmede deneme süresinin olması nedeni ile işçinin ücretinde kesilme ve indirim de yapılamaz.  

Deneme süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçinin ihbar tazminatı alamayacağını dile getirdik. İşçi açısından bir diğer olumsuz nokta ise işe iade açısından vücut bulmaktadır. İşe iade davasının şartı olan 6 aylık kıdem süresi dolmadığı için deneme süresinde işten çıkartılan işçi işe iade davası açamaz. 

Deneme Süresi Hizmet Süresinden Sayılır Mı? 

İşçinin kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve yıllık izin gibi hakları; çalışma süresi ve toplam hizmet süresi ile doğrudan ilgilidir. Bilindiği gibi kıdem tazminatı ve yıllık izne hak kazanabilmenin bir şartı da çalışılan iş yerinde en az 1 senelik kıdemi doldurmuş olmaktır. 

Bu nedenle deneme süresi hizmet süresinden sayılır mı sorusu da sıklıkla merak edilmektedir. Bu sürenin dolmasından sonra taraflar çalışmaya devam ederse, deneme süresi de hizmet süresinden sayılacaktır. Yani 2 aylık süre, geri kalan çalışma süresine eklenir. Toplam çalışma süresinin 1 seneyi tamamlaması halinde, işçi kıdem tazminatı ve yıllık izne hak kazanır. 

Deneme Süresinde İstifa Edilebilir Mi? 

Deneme süresi boyunca her iki taraf da benzer haklara sahiptir. Yani bu süre nedeni ile bir tarafın diğerine göre ayrıcalığı ve üstünlüğü bulunmaz. İşçi de işveren de memnun kalmadıkları takdirde sözleşmeyi istedikleri gibi sona erdirebilir.  

Bu nedenle işçi deneme süresinde istifa edebilir. İşçinin ihbar sürelerine uyması veya işverene belirli bir süre öncesinde bilgi vermesi gerekmez. Sözleşmeyi keyfi şekilde feshetmesi nedeni ile ihbar tazminatı gibi konular da gündeme gelmeyecektir. 

Aynı durum işveren açısından da geçerlidir. İşveren de bu süre içerisinde hiçbir gerekçe sunmadan sözleşmeyi sona erdirebilir ve işçiyi işten çıkartabilir. Bunun karşılığında kıdem tazminatı veya ihbar tazminatı ödemek zorunda değildir. 

Deneme Süreli İş Sözleşmesinin Şartları Nelerdir? 

Bir iş sözleşmesine deneme süresinin eklenebilmesi için ilk olarak sözleşmenin, sürekli iş sözleşmesi olma zorunluluğu bulunmaktadır. Sözleşmenin belirli süreli iş sözleşmesi veya belirsiz süreli iş sözleşmesi olmasının bir önemi bulunmamaktadır. 

Ayrıca normal bir iş sözleşmesine deneme süresinin konabilmesi için buna ilişkin bir hükmün muhakkak sözleşmede açıkça belirtilmiş olması gerekmektedir. Aksi takdirde ispat konusunda zorluklar yaşanacaktır. 

Deneme süreli iş sözleşmesi için herhangi bir geçerlilik şartı bulunmamaktadır. Sözleşmenin sözlü değil; yazılı şekilde yapılması da geçerliliğini etkilemez. Yazılı olma şartı aslında sadece ispat şartı niteliğine sahiptir. Ancak şu da unutulmamalıdır ki; iddiada bulunan taraf, bu iddiasını ispatlamak zorundadır. Bunu da ancak yazılı bir sözleşme veya sözleşmeye eklenen bir madde ile ispatlayabileceği için deneme süreli iş sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması her zaman sağlıklı olacaktır. 

Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nasıl Feshedilir? 

Taraflar deneme süresi içinde beklentilerine ulaşamaz ise hem işçi hem de işveren hiçbir tazminat ödeme yükümlülüğü olmadan, diledikleri anda sözleşmeyi feshedebilir. Bunun için herhangi bir usul şartını yerine getirme zorunluluğu da yoktur. Taraflar ihbar öneli ve bildirim şartına uymak zorunda da değildir. 

Ancak şu da vardır ki; işçi deneme süreli iş sözleşmesi ile çalışmış olmasına rağmen, maaşını alamamış veya eksik almış olabilir. Böyle bir durumda işçinin ücret alacağı bulunmaktadır. İşçi, ödenmeyen ücretlerini almak için bir Ankara iş avukatı ile hukuki yollara başvurmalıdır. 

Konu Hakkında Sık Sorulan Sorular 

Deneme süreli iş sözleşmesi hakkında en sık sorulan sorular ve cevapları aşağıda bulunmaktadır.