Yapılan çoğu teşvik ve düzenlemeye rağmen sigortasız işçi çalıştırma, maalesef ülkemizde hala oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. İşçilerin bu önemli hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu ile koruma altına alınmış olsa da çoğu işçinin sigorta primleri yatırılmamakta; bazı durumlarda ise sigorta primleri eksik ve düzensiz şekilde bildirilmektedir.
Sigortasız çalışmak işçi açısından ne kadar zararlı ise işveren açısından da oldukça ağır yaptırımları olan bir durumdur. Bu nedenle işçinin sigortasının yapılması her iki taraf için de büyük bir öneme sahiptir.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası Nedir?
Kanunlarımıza göre sigortasız işçi çalıştırmak yasaktır ve cezası bulunmaktadır. Bu ceza, senelik asgari ücret miktarı üstünden hesaplanmakta olup; 5510 Sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Buna göre sigortasız işçi çalıştırma cezası 2022 yılı için;
- İşverenin bilanço esası doğrultusunda defter tutma yükümlülüğü bulunuyor ise 38 asgari ücret tutarında para cezası kesilir.
- Diğer defterleri tutma zorunluluğu bulunuyor ise 32 asgari ücret tutarında ceza verilir.
- İşverenin defter tutma zorunluluğu bulunmuyorsa para cezası 29 asgari ücret tutarındadır.
Bu para cezalarına ek olarak;
- Kanunda sayılan bilgi ve belgelerin süresi içerisinde verilmemesi, müfettiş tarafından inceleme yapılması ve kayıtların ibraz edilmemesi veya geçersiz olması halinde idari para cezası,
- İşçinin iş kazası geçirmesi, hastalanması ya da meslek hastalığına yakalanması durumunda, SGK’nın karşılaştığı maliyeti işverene yüklemesi,
- İşverenin 1 sene süre ile teşvikten yararlandırılmaması,
- İşçinin sigortasız çalıştırıldığı süreye ilişkin sigorta primlerinin faizi ile birlikte işveren tahsil edilmesi,
Gibi cezai yaptırımlar da uygulanabilmektedir. Görüldüğü gibi sigortasız işçi çalıştırma cezası oldukça yüksektir. Hem işveren hem de işçi açısından oldukça olumsuz sonuçlara yol açabilmektedir.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Nereye Şikayet Edilir?
Sigortasız işçi çalıştıranlar Sosyal Güvenlik Kurumu’na dilekçe, telefon ve online yollar ile ihbar edilmektedir. Bu seçenekler arasında en pratik olanı Alo 170 hizmeti ile telefon etmektir.
Sigortasız İşçi Çalıştıran Nasıl Şikayet Edilir?
Sigortasız işçi çalıştıranlar aşağıdaki yöntemler ile Sosyal Güvenlik Kurumu’na ihbar edilebilmektedir:
- SGK’nın web adresi üstünden online şekilde,
- ALO 170 hattını kullanarak,
- Kişinin yaşadığı il veya ilçede bulunan Sosyal Güvenlik Kurumu merkezlerine şikayet dilekçesi verilerek ihbar edilebilmektedir.
Sigortasız işçi çalıştırma ihbar edilirken, şikayet edilecek iş yerinin adres ve unvanı da kurum ile paylaşılmalıdır.
Sigortasız Çalışan İşçi Primlerini Tamamlatmak İçin Ne Yapmalıdır?
İşçi, geriye dönük olarak eksik sigorta primlerinin tamamlatılmasını istiyorsa hukuki yollara başvurabilir. Bunun için sigortasız çalıştırılan işçinin, çalıştığı seneden itibaren 5 yıl içerisinde hizmet tespit davası açması gerekmektedir. 5 yıllık süre hak düşürücü süre olup; bu sürenin kaçırılması halinde dava hakkı kaybedilir.
Davanın lehe sonuçlanması halinde, işçinin sigortasız çalıştığı döneme ilişkin sigorta primleri geriye dönük şekilde tamamlatılacaktır. Konu hakkında daha detaylı bilgi almak için hizmet tespit davası adli yazımızı inceleyebilirsiniz.
Sigortasız İşçi Çalıştırma Nasıl İspatlanır?
Sigortasız çalıştırılan işçi, iş yerini çalıştığı sırada şikayet ederse Sosyal Güvenlik Kurumu müfettişleri inceleme yapmak amacı ile iş yerine denetime gitmektedir. Denetim sırasında sigortasız çalıştırılan işçi o an iş yerinde çalışıyor ise fiili çalışması tespit edilmiş olur.
Bununla birlikte işçi eğer tespitin gerçekleştiği tarihten daha önce işe başlamışsa, şikayet tarihinden önceki çalışmalarını ispatlamak için kanıt olabilecek evraklardan faydalanabilir. Bir diğer ispat yolu ise iş yerinde sigortalı olarak çalışan diğer işçilerin ve çevre iş yerlerinde çalışan işçilerin beyanlarıdır. Eğer bu beyanlardan şikayet sahibi işçinin evvelden beri o iş yerinde çalıştığı tespit edilebiliyor ise şikayet sahibinin 1 sene öncesine kadar olan sigorta primleri kazandırılabilmektedir.
İşçi iş yerinden ayrıldıktan sonra şikayette bulunduysa sigortasız çalıştırıldığını; iş yeri kayıtları ve evrakları, kamera görüntüleri, tanık beyanları, banka dökümleri, mail veya Whatsapp konuşmaları ile ispatlayabilir.
Sigortasız İşçi Çalıştırana Tazminat Davası Açılabilir Mi?
Sigortasız işçi çalıştırma halinde, açılacak hizmet tespit davası ile sigortalılık süreleri gerçeğe uygun olarak düzeltilmektedir. Ancak bu davanın sonucunda herhangi bir tazminat elde edilmemektedir. Yalnızca sigortasız çalışılan dönemlere ilişkin sigorta primleri tamamlatılır. Dolayısıyla işçinin emekliliği de olumlu olarak etkilenmektedir. Sonuç olarak, işçinin sigortasız çalıştırıldığı için tazminat davası açma hakkı bulunmamaktadır.
Fakat şu da vardır ki; işçinin ücret alacağı ve kıdem tazminatı gibi hakları saklıdır. Eğer bunlara ilişkin şartlar sağlanıyor ise işçi kıdem tazminatı davası açabilir.
Sigorta Ne Zaman Başlatılmalıdır?
Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre işçilerin sigorta başlangıçları, deneme süresi de dahil olmak üzere işe başladıkları anda yapılmalı ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmelidir.
Sigortasız Çalıştırıldığımı Öğrendim Ne Yapmalıyım?
Sigorta primlerinin eksik yatırıldığını veya sigorta girişinin hiç yapılmadığını öğrenen kişiler, yargı ve idari yol ile haklarını arayabilmektedir. Hizmet tespit davalarında yargı yoluna başvurabilmek için diğer idari işlerde olduğu şekilde idari yolların tüketilmiş olmasına gerek yoktur. Sigortasız işçi çalıştırma halinde, işçiler doğrudan yargı yoluna başvurabilmektedir. Dava açmadan önce Kuruma başvuru yapılmış olması yeterlidir.
1. İdari Yol
Sigortasız çalıştırılan işçinin, müracaat etmesi gereken yer SGK il veya merkez müdürlükleridir. Yapılacak şikayetler, iş yerinin bağlı bulunduğu SGK Müdürlüğü’ne yazılı şekilde dilekçe ile gerçekleştirilmelidir. Sözlü başvuru yapılması halinde şikayet dikkate alınmamaktadır.
Sigortasız işçi çalıştırma açısından şikayetin zamanı da büyük öneme sahiptir. İş yerini çalışırken şikayet etmek, ispat açısından kolaylık sağladığı gibi daha hızlı sonuç vermektedir. Ayrıca iş yerinden ayrıldıktan sonra şikayet edilmesi halinde, SGK müfettişlerinin işçinin fiili çalışmasını tespit etme imkanı ortadan kalkmaktadır. Büyük idari para cezalarıyla karşılaşacakları için işverenler de şikayetçi işçinin kendi işyerinde çalıştığını kabul etmeyecektir.
İşçinin işten çıkarılması veya ayrılması halinde, sigorta primlerinin tamamlatılması için yargı yoluna başvurarak dava açması daha mantıklı bir yol olacaktır.
2. Yargı/Dava Yolu
Sigortasız çalıştırılan işçi, dilerse yargı yoluna da başvurabilir. Bu dava türüne hizmet tespit davası denilmektedir. 5510 Sayılı Kanun’un 86. Maddesi doğrultusunda, işçiler hizmetlerinin geçtiği senenin sonundan başlamak üzere 5 sene içerisinde iş mahkemelerinde dava açabilir. 5 senelik hak düşürücü sürenin istisnaları bulunmakta olup; hizmet tespit davası adlı yazımızda incelenmiştir. Bu nedenle burada tekrar değinilmeyecektir.
Dava sonucunda lehe karar verilmesi halinde, sigortasız çalışılan döneme ilişkin sigorta primleri geriye dönük olarak tamamlatılacaktır. Hizmet tespit davalarında ispat için tanık, iş yeri kayıtları ve banka dökümleri gibi birçok delil kullanılmaktadır. Bu dava türü hakkında daha detaylı bilgi almak için hizmet tespit davası adlı yazımızı okuyabilirsiniz.
Sigortasız Çalışan İşçi Tazminat Alır Mı?
Sigortasız çalıştırılan işçi, iş akdini haklı nedenle feshedebilir. İş Kanunu’nun 24. Maddesinin 2/e bendi doğrultusunda;
- İşçilerin ücreti, sözleşme şartları ya da kanun hükümlerine uygun şekilde hesaplanmaz veya ödenmezse; işçiler hak ettikleri ücretin kendilerine ödenmemesi, primlerinin yatırılmaması ve sigortalarının başlatılmaması nedeni ile iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir.
İş sözleşmesinin işçi tarafından haklı nedenle feshedilmesi halinde, işçi kıdem tazminatı ve diğer işçilik alacaklarına hak kazanacaktır.
Konu Hakkında Sık Sorulan Sorular
Sigortasız işçi çalıştırma hakkında sık sorulan sorular ve cevapları aşağıda yer almaktadır.
Yapılan denetim sonucunda Kurum tarafından sigortasız işçi çalıştırıldığı tespit edilirse, sigortasız çalıştırılan her bir işçi için işverene asgari ücretin 2 katı tutarında para cezası kesilmektedir.
İşçilerin sigorta girişleri, işe başladıkları gün itibariyle yapılmak zorundadır. Deneme süresi de bu süreye dahildir.
Sigorta primleri eksik ödendiği takdirde idari para cezası söz konusu olacaktır. İşverene idari para cezası ve gecikme cezası kesilir. Bunlar haricinde işçinin yargı yoluna başvurarak hizmet tespit davası açma hakkı da bulunmaktadır.
Sigortasız çalışan işçi ceza almaz. Sigortasız çalışma halinde sadece işverene ceza kesilir.